Verbijsterd door het besluit van de Russische president Vladimir Poetin om geweld te gebruiken tegen buurland Oekraïne, zochten politici en deskundigen naar woorden om diens agressie te beschrijven. „Ik dacht dat we in een wereld leefden die ”nee” zei tegen dat soort activiteiten”, sputterde de Amerikaanse diplomaat en politicus John Kerry. Anderen kwamen met soortgelijke uitspraken. De mentaliteit van Poetin heet „middeleeuws”, de acties van Rusland gelden als „achterlijk” of „primitief”, niet in de pas met „de tijd.”

President Biden, bij oud-president George W. Bush en anderen zoekend naar inspiratie, beschreef „vrijheid, democratie en menselijke waardigheid” als „krachten die veel krachtiger zijn dan angst en onderdrukking.” Dit zijn de waarden die zullen blijven bestaan, nooit zullen worden uitgeroeid door tirannen of uitgewist door vijanden, zei hij.

Verlichting

In de verwarde reacties op de invasie in Oekraïne en de gezwollen retoriek van westerse leiders die geloven dat de vrijheid zal zegevieren, zien we de eschatologie van de verlichting: het idee dat de wereld, sinds het tijdperk van de rede aanbrak, enkel vooruitgang beleeft in de menselijke ontwikkeling, zowel technologisch als moreel, en steeds meer welvaart, vrijheid en vrede zal kennen. Dit is echter altijd een mythe geweest.

Waarom praten zo veel wereldleiders net alsof ze eigenhandig een betere toekomst zouden kunnen creëren, alsof de kalender ons zou kunnen helpen om tegen ”middeleeuwse” denkwijzen in te gaan en ons ervan zou kunnen verzekeren dat we de hoogten van beschaving zullen bereiken? Vanwege het onwankelbare geloof in de vooruitgang dat de verlichting met zich meegebracht heeft.

Deze alom verspreide kijk op vooruitgang komt steeds naar voren als het gaat om de morele en ethische dilemma’s van onze tijd. Als mensen zeggen: „Nu we in de 21e eeuw leven…” of: „Ik kan niet geloven dat dit in onze tijd gebeurt…”, verwoorden ze impliciet hun kijk op de geschiedenis van de verlichting en nemen ze aan dat alle andere mensen hun visie delen.

Geschiedvervalsing

De filosoof Immanuel Kant geloofde dat toenemende verlichting een hoofdbestanddeel van de menselijke natuur is en dat het de „eigenlijke bestemming” van de mensheid is om vooruitgang te ervaren. Geloven in vooruitgang als de bestemming van de mensheid is echter alleen mogelijk als je een verwrongen kijk op het verleden hebt.

Als je eenmaal het verleden veronachtzaamt en ervan uitgaat dat de mensheid zich naar het licht toe beweegt, heb je de neiging om de aspecten van de geschiedenis die niet passen in je visie op de toekomst van de wereld, te vervormen. Dat is precies wat historici in het tijdperk van de verlichting deden. Ze „keken in het verleden als in een spiegel en haalden uit hun geschiedenis het verleden dat ze konden gebruiken”, schrijft de Joodse historicus Peter Gay.

Wie de uitgangspunten van de verlichting onderschrijft, staat voor veel uitdagingen:

– Begin 20e eeuw geloofden leiders van over de hele wereld dat technologische vooruitgang zou leiden tot een nieuw tijdperk van vrede en welvaart. Maar in plaats daarvan zouden ze getuige worden van de bloedigste eeuw in de geschiedenis.

– De Praagse Lente (de Tsjecho-
slowaakse opstand in 1968 tegen het totalitarisme) leek een wonder, totdat de Sovjet-Unie en andere Warschaupactlanden binnenvielen en de hervormingen de kop in drukten. Het zou nog twee decennia duren voordat een periode van vrijheid in Oost-Europa zou aanbreken.

– De dappere houding van studenten op het Tiananmenplein in Peking in 1989 inspireert nog steeds, maar het harde optreden van de overheid tegen hen staat in het geheugen van de Chinezen gegrift. In China gaat de onderdrukking van de Oeigoeren tot op vandaag door en voor Hongkong en Taiwan neemt de dreiging van Chinese zijde alleen maar toe.

Aanpassing van de geschiedenis was ook een instrument dat eind jaren veertig van de vorige eeuw door communistische revolutionairen in Roemenië werd gehanteerd. Daarbij werden historici ingeschakeld om aan te tonen dat het toenmalige dictatoriale regime het hoogtepunt was van het streven naar vooruitgang en gerechtigheid. En vandaag de dag gebruikt de Russische president Vladimir Poetin de door hem herschreven geschiedenis als rechtvaardiging voor zijn invasie.

Kritiekloze acceptatie

Als christenen behoren we, in onze reactie op de Russische herschrijving van de geschiedenis, niet mee te gaan met de eschatologie van de verlichting. Die hoort bij de filosofen Kant en Hegel en niet bij de Heere Jezus en de apostel Paulus.

Gebeurtenissen zoals de aanslagen op 11 september 2001, de opkomst van Islamitische Staat en de Russische aanval op Oekraïne moeten juist vragen oproepen over de kritiekloze acceptatie van het verlichtingsdenken door onze samenleving. De wereld klimt heus niet ongehinderd omhoog naar vooruitgang, van welke aard ook.

Evangelie

De Bijbel biedt ons een andere kijk op de geschiedenis en de toekomst. We zijn niet op weg naar een utopie van vrijheid en democratie. We bevinden ons in een wereld die onderhevig is aan oorlogen en geruchten van oorlogen. Een geestelijk slagveld, waarop het Evangelie wél voorwaarts gaat, en alle rivaliserende visies op de geschiedenis en de toekomst ondersteboven keert met de ongekende boodschap dat Christus is opgestaan uit de dood en terugkomt. Wat we wereldwijd ook zien gebeuren, we gaan vooruit, door geloof, hoop en liefde en vertrouwen in Gods beloften voor de kerk. We verkondigen Christus, maken discipelen en dienen de naties. Dit alles met het oog op de dag dat Hij terug zal komen om te oordelen de levenden en de doden. Dat is onze bestemming.

Er is één ding dat de wereld doet, schreef de Britse letterkundige G. K. Chesterton bijna een eeuw geleden. Waggelen. Maar terwijl we leven in een wankele wereld, maakt de christelijke hoop het verschil. Geworteld in God en Zijn beloften, kunnen we vol vertrouwen zijn. Vertrouwen op God, Die Zijn schepping zal vernieuwen.

De auteur is werkzaam bij de North American Mission Board en gasthoogleraar aan Wheaton College (Illinois, VS).
Bron: thegospelcoalition.org