Dat betoogde prof. dr. Gerdien Bertram-Troost, hoogleraar godsdienstpedagogiek, vrijdag in haar oratie. Sinds januari 2021 bekleedt Bertram-Troost de leerstoel onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief, een samenwerking tussen de Vrije Universiteit Amsterdam en Verus, vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs.

Op wat voor soort „trage vragen” doelt u precies?

„Het gaat dan om zingevingsvragen als: Wie ben ik? Wat is het doel van mijn leven? Wat is mijn plek in deze wereld? Kinderen en jongeren zijn voor het beantwoorden daarvan nogal eens op zichzelf aangewezen. De moderne mens heeft immers zélf de taak om zijn bestaan zin te geven. En die bron van zingeving moet gezocht worden in het eigen innerlijk.

Steeds meer mensen realiseren zich echter dat deze nadruk op authenticiteit een keerzijde heeft. Het individu blijft namelijk alleen achter met zijn of haar existentiële vragen en eenzaamheid.”

In uw oratie noemt u onze maatschappij een laag-vertrouwensamenleving. Wat bedoelt u daarmee?

„In een recent onderzoeksrapport over de maatschappelijke impact van de coronapandemie kwam ik dat woord tegen. Ik vond het een treffende typering voor de maatschappij waarin kinderen en jongeren opgroeien.

Kenmerkend voor zo’n samenleving is dat er weinig vertrouwen is in bijvoorbeeld overheidsinstanties en mensen die men niet kent. Dat is problematisch, want door de individualisering, secularisering en globalisering is de diversiteit in ons land gegroeid; op cultureel én levensbeschouwelijk vlak. Maar door het gebrek aan onderling vertrouwen neemt de polarisatie toe en de onderlinge samenhang af.”

Welke rol kan het onderwijs op dit vlak spelen?

„Veel maatschappelijke vraagstukken komen op het bordje van scholen terecht. De gedachte is bijvoorbeeld: als we leerlingen leren om goed met diversiteit om te gaan, hebben we later minder spanningen. Daaruit spreekt een enorm geloof en een sterk vertrouwen in het onderwijs.

Anderzijds ligt in onze samenleving sterke nadruk op controle. Dat heeft zijn weerslag op de lespraktijk. De druk op het onderwijs is hoog en er is weinig tijd om in te gaan op zaken die niet direct leiden tot concreet resultaat. Terwijl we naar mijn idee iets belangrijks verliezen als meetbare resultaten een té belangrijke plaats gaan innemen in de schoolpraktijk.”

Hoe kan een school daaraan tegenwicht bieden?

„In mijn oratie pleit ik voor meer aandacht voor levensbeschouwing op school. Want de verschillende levensbeschouwelijke tradities geven antwoord op de trage zingevingsvraagstukken. Ze reiken een perspectief aan om het uit te kunnen houden met de onzekerheid die onze samenleving domineert.”

Wat betekent dit voor reformatorische scholen? Die werken immers al vanuit een duidelijk levensbeschouwelijk kader.

„Dat klopt. Levensbeschouwing komt daar vaak duidelijk terug, bijvoorbeeld in de vieringen van de christelijke feesten en in de dagopeningen. Dat is waardevol.

Toch is ook voor deze scholen werk aan de winkel. Vorming is namelijk meer dan overdracht. Vorming gaat over ruimte bieden, kinderen en jongeren zelf antwoorden laten vinden op de vragen die ze hebben.

Ik denk dat het voor het reformatorisch onderwijs een uitdaging is niet alles te willen dichttimmeren. Laat ruimte voor vragen, voor open eindjes. En heb als leerkracht bijvoorbeeld het lef om eens een spannende vraag te stellen of een ander zienswijze in te brengen. Zo leer je scholieren breder kijken.

En juist in een relatief homogene context van een reformatorische school is dat van belang. Dat bredere perspectief kan leerlingen namelijk helpen om met de ander op een goede manier het gesprek te voeren.”