De bovenste verdieping van hun huis in Mönchengladbach –niet ver bij Venlo vandaan– lijkt een bibliotheek en onderzoekscentrum ineen. In meer dan 10.000 mappen zitten beschrijvingen van vele duizenden ramen: hoe ze eruitzien, in welke plaats ze zich bevinden, wie ze heeft gemaakt. Allemaal voorzien van handgetekende plattegronden en foto’s. En alles is gedigitaliseerd op de website glasmalerei-ev.net.

Beschilderd glas is veel meer dan alleen kunst, zegt Jansen-Winkeln. Wie er doorheen kijkt, ziet als het ware iets oplichten van de cultuurgeschiedenis, een weerspiegeling van wat generaties mensen deden en dachten. „Kerkramen zijn vensters van de heilshistorie, van de lokale geschiedenis. Ze symboliseren geloofsgetuigenissen.”

Het schenken van een glas-in-loodraam of het financieel bijdragen aan glasschilderingen was volgens Jansen-Winkeln een manier om God te loven. „Maar ze konden ook een uiting zijn van iemands religiositeit. Of de gever dacht aan zijn eigen reputatie. Dat blijkt uit de talrijke inscripties die in veel vensters te vinden zijn.”

De geschilderde ramen bevinden zich niet alleen in kerken. In sommige Duitse raadhuizen zijn ramen te zien waarop beroepen staan afgebeeld; op schoolramen wordt naar humanistische idealen verwezen. „Het onderzoek naar glas-in-loodramen beperkt zich dus niet tot het artistieke aspect. Met de Europäische Akademie für Glasmalerei willen we verschillende vakrichtingen op Duitse universiteiten samenbrengen en de ramen onderzoeken. Dat vormt de basis voor het behoud ervan.”

Hoe staat het ervoor met de kerkramen in Duitsland?

„Het lot van de glasschilderingen is verbonden met dat van de kerkgebouwen, maar ook met de smaak van de omgeving. Denk maar aan de vele kloosters en ziekenhuizen met hun negentiende-eeuwse kapellen die de afgelopen jaren zijn gemoderniseerd. Bij de verbouwing en sloop zijn ook de meeste ramen vernield.

Kerken die na de Tweede Wereldoorlog zijn gebouwd, zijn het meest kwetsbaar. Dat geldt niet alleen in Duitsland, maar ook in Nederland. Alleen al in de deelstaat Noordrijn-Westfalen zijn de afgelopen vijftien jaar 150 kerken gesloopt. Deze jonge kerkgebouwen vallen nog niet onder de monumentenbescherming; vaak zijn de namen van de kunstenaars die de glas-in-loodramen hebben ontworpen, onbekend. Er wordt geen waarde aan gehecht. Zeker 92 procent van alle beschilderde kerkramen in het Duitse Ruhrgebied is na 1945 gemaakt. Die moeten eerst historische waarde krijgen voordat mensen ze belangrijk gaan vinden.

In Nederland is de situatie vergelijkbaar. Veel van de 1500 rooms-katholieke kerken zijn al gesloten, maar de komende tien jaar zullen er met de inkrimping van het aantal parochies zeker nog veel meer sloopwerkzaamheden plaatsvinden.”

Dat gebeurt dit voorjaar al in het Limburgse Tegelen, waar de kerk van St. Joseph moet plaatsmaken voor zorgwoningen voor ouderen. Ook alle glas-in-loodramen, gemaakt in 1960, worden vernietigd, zegt Jansen-Winkeln. Het gaat om ramen met symbolen van Christus: brood en wijn, graan en pelikaan, het Lam Gods.

De voormalige rooms-katholieke Sankt Ludgerkirche in Duisburg-Rheinhausen-Asterlagen zou al in 2018 worden afgebroken, maar staat nog overeind. In de kerk bevinden zich ramen met allerlei geometrische patronen. De evangelisch-lutherse Verlosserkerk in Arnsberg had al in 2020 afgebroken moeten worden.

Welke kerkramen zijn gered?

„In Nederland hebben ondernemers bijvoorbeeld de Fatimakerk en de Franciscuskerk in Weert gekocht, waardoor de ramen gespaard bleven. En het is ons gelukt om het grote roosvenster van Henri Jonas, in 1942 ontworpen voor de Sacramentskerk in Arnhem, in 2005 uit de kerk te verwijderen. Het gebouw werd een jaar later afgebroken.”

Waarom vindt u het belangrijk dat kerkramen bewaard blijven?

„Glas-in-loodramen zeggen iets over de identiteit van mensen. Ze geven niet alleen sfeer aan kerkzalen, maar verwarmen ook het hart. Ik vind het belangrijk dat toekomstige generaties dit ook kunnen beleven. Zelfs al krijgen kerkgebouwen een andere functie, dan nog is het belangrijk om iets van het oorspronkelijke karakter te behouden.

Kerken en beschilderde ramen mogen niet alleen vanuit financieel oogpunt worden beoordeeld. De Rooms-Katholieke Kerk gaat er terecht vanuit dat kerkgebouwen van de hele mensheid zijn. Op vakantie bewonder je de Franse kathedralen en de Italiaanse kerken met hun fresco’s; maar deze prachtige getuigen van onze cultuur zijn overal en in elk dorp aanwezig. We moeten leren waarderen wat we hebben.”