Het zogeheten conditionaliteitsregime moet voorkomen dat EU-geld bijvoorbeeld door corruptie of vriendjespolitiek in verkeerde handen komt. De EU-leiders waren het in 2020 eens geworden over de invoering van zo’n mechanisme, met Nederland als een van de voortrekkers. De Poolse en Hongaarse leiders stemden ermee in op voorwaarde dat het Europees Hof van Justitie zich erover zou uitspreken.

Dat wees de klacht van de twee lidstaten woensdag af. Met de rechtsstaattoets treedt de EU niet buiten haar bevoegdheden en tast zij ook de rechtszekerheid niet aan, oordeelt het hof.

De nieuwe regel is al ruim een jaar van kracht, maar is nog niet in stelling gebracht. De Europese Commissie heeft Polen en Hongarije afgelopen najaar al wel gemeld wat er volgens haar schort aan de omgang van die landen met de regels van democratie en rechtsstaat. Polen tast de onafhankelijkheid van rechters aan en in Hongarije constateert de commissie belangenverstrengeling en corruptie.

Het Europees Parlement maant de commissie al een jaar om in actie te komen, maar die spreekt steeds sussende woorden. Het dagelijks bestuur van de EU wil geen enkele steek laten vallen, om Boedapest en Warschau niet de kans te geven een eventuele straf aan te vechten. Het parlement is inmiddels zelf naar het hof gestapt om actie te eisen.

Door de uitspraak van woensdag heeft de commissie „geen excuses meer om niet onmiddellijk” de regel toe te passen, zegt Europarlementariër Sophie in ’t Veld. Zij wil dat het parlement de commissie desnoods wegstuurt als die niet in actie komt. GroenLinkser Tineke Strik wil de commissie bij het uitblijven van maatregelen tegen Boedapest en Warschau onder curatele stellen, wat ooit ook de val van de commissie inleidde.

Ook hun VVD-collega Malik Azmani dringt aan op snelle actie tegen Polen en Hongarije. „Als je je niet aan onze Europese basiswaarden en normen houdt, ben je geen knip voor de neus waard en moet wat de VVD betreft de geldkraan dicht.”