. Ook voor het Nederlandse Instituut voor Meerpartijen Democratie (IMD) is het een spannende tijd. Vandaag is een belangrijke dag voor Ghana omdat er presidentiële en parlementsverkiezingen worden gehouden die zullen beslissen wie het roer van het Ghanese schip van staat in handen zal krijgen. Is het de kandidaat van de huidige regerende Nieuw Patriottische Partij (NPP), Kufuor, of is het de kandidaat van het in 2000 verslagen Nationaal Democratisch Congres (NDC) van oud-dictator Jerry Rawlings, Mills? In een boeiende lezing op het Afrika Studie Centrum gaf dr. Paul Nugent van de universiteit van Edinburgh zijn visie op de mogelijke uitkomst.

Het is ook een spannende tijd voor het Nederlandse Instituut voor Meerpartijen Democratie (IMD) te Den Haag. Het programma van het IMD in Ghana is recent geëvalueerd. Nu moet de kracht ervan blijken in de verkiezingen.

Eenpartijstaat
Nugent beoordeelt het kiesstelsel op orde. Het parlement in Accra telt momenteel 230 zetels. De nationale kiesraad is goed georganiseerd. Het kiesproces lijkt fraudebestendig. Kiezers moeten zich door middel van foto-identiteitskaarten legitimeren. De stemming en de telling worden per kiesbureau gecontroleerd door één waarnemer per deelnemende partij. De verzegelde doos met getelde stemmen wordt vervolgens centraal ingeleverd, na aftekening door alle waarnemers.

De huidige president van de regerende NPP, Kufuor, zal waarschijnlijk herkozen worden. De vraag is alleen met welke marge. Is de marge groot, dan dreigt door het ’bijwageneffect’ het ontstaan van een eenpartijstaat. Het bijwageneffect is het winnen van stemmen op grond van de prestaties én vanwege het feit dat de partij al aan de macht is, in dit geval de NPP. Probleem is in hoeverre het oppositionele NDC, dat in 2000 de macht overdroeg, levensvatbaar blijkt. Is de marge voor Kufuor klein, dan heeft het NDC een kans om te overleven.

Kufuor heeft een goed spel laten zien rondom het besmette verleden van de voormalige president Rawlings. Door installatie van het Nationaal Verzoeningscomité (NRC) probeerde hij orde op zaken te stellen met betrekking tot executies zonder rechtsgang. Pluspunten van de politiek van Kufuor zijn de invoering van een nationaal gezondheidsprogramma, de uitbouw van het onderwijs en de wegen die zijn aangelegd en verbeterd. Deze activiteiten zijn tevens een financiële last waarvoor nog een oplossing wordt gezocht. Kufuors beleid kan als aanbevelenswaardig worden aangemerkt.

Zwevende kiezers
Uit de verkiezingen tot 2000 is een trend af te leiden dat kleinere partijen bij nationale verkiezingen slechtere resultaten boeken. De socialistische partijen in de traditie van het eerste Ghanese staatshoofd, Kwame Nkrumah, zijn teruggezakt naar minder dan 1,8 procent van het totale stemmental. De Volks Conventie Partij (CPP) kreeg alleen nog een zetel in het parlement omdat de NPP in het kiesdistrict waar Nkrumah oorspronkelijk vandaan komt geen kandidaat had gesteld.

De NPP kent twee problemen, aldus Ghana-kenner dr. Paul Nugent. Ten eerste zijn er voor de kandidaatstelling geen interne verkiezingen gehouden. Sommige personen die graag kandidaat wilden staan, voelen zich daardoor buitengesloten. Zij hebben de mogelijkheid zich zelfstandig kandidaat te stellen. Het tweede probleem zijn de vele zwevende kiezers, die wellicht vanuit een antihouding in 2000 tegen het NDC hebben gestemd maar geen overtuigde NPP’ers zijn. Zij kunnen zich nu tegen de NPP keren of thuisblijven.

Kleinere partijen worden gedomineerd door sterke personen. Deze financieren een deel van de partij. Bij gebrek aan kiezers en financiële middelen raken ze regelmatig in verval. Door middel van coalitievorming hebben ze soms toch mogelijkheden tot overleven.

Corruptie
De CPP verkeert in grote wanorde. Partijrealisten stellen voor geen tijd te verdoen met de presidentsverkiezingen maar zich te concentreren op het winnen van parlementszetels. Dit op eigen kracht en niet met dank aan een collega voor het niet kandideren in een specifiek kiesdistrict. Financieel heeft de CPP het zwaar. Wel heeft de partij een goede indruk gemaakt bij een recent televisiedebat.

Het NDC is eigenlijk de enige partij die reële kans maakt te winnen van de NPP. Ook het NDC heeft een financieel probleem, maar wegenbouwbedrijven doneren aan alle politieke partijen en speciaal de grotere partijen. Het tijdperk-Rawlings is nog niet voorbij. Mills is zijn kandidaat.

Zowel NPP als NDC is als liberaal te typeren. Verschil is te vinden op het punt van corruptie. Het NDC heeft een slechte naam. Het beschuldigt de NPP van dezelfde praktijken. De pers is NPP-georiënteerd, sommige media zijn daarbij eerlijk genoeg om corruptie binnen de NPP aan de orde te stellen. De NPP is echter sterk anticorrupt gebleken. Door de NPP is er een groeiende rol voor de ”ashantehene” in het Ghanese politieke leven. De ”ashantehene” is de traditionele koning van de Ashanti en invloedrijk binnen Ghana. Vraag is of de NPP ernaar streeft de ”ashantehene” tot koning van Ghana uit te roepen.

De NPP treedt echter zwak op in de oplossing van conflicten in Noord-Ghana. De crisis rond de moord op de Ya-Na in Yendi in 2002 is slecht gevallen. De partij lijkt te snel problemen te willen oplossen die vrijwel onoplosbaar zijn zonder te bouwen aan wederzijds respect tussen stammen. Het NDC speelt hierop in door de NPP te beschuldigingen van een complot.

Is de NPP dan incompetent? Volgens het NDC wel, zo niet erger.

Tot zover Nugents vooruitblik.

Bijzondere prestatie
„Het programma voor politieke partijen in Ghana heeft succes geboekt in zijn belangrijkste doelstelling, namelijk de versterking van meerpartijendemocratie.” Dat is een van de conclusies van een extern team dat het gezamenlijke programma van het Instituut voor Meerpartijen Democratie (IMD) en het Ghanese Institute of Economic Affairs (IEA) in september evalueerde. Het evaluatieteam bestond uit oud-ambassadeur J. P. Dijkstra, tegenwoordig onafhankelijk consultant, en professor Kumado, directeur van het Ghanese Legon Centre for International Affairs. Het team merkte tevens op dat een bijzondere prestatie is geleverd in een historische context van conflicterende praktijken van politieke partijen.

De SGP neemt via het IMD deel aan landenteams die zich richten op ontwikkeling van democratisch georiënteerde meerpartijenstructuren in derdewereldlanden. De SGP participeert daarbij in de landenteams voor Ghana, Kenia en Mali. Dit voorjaar bezocht dr. C. S. L. Janse in delegatieverband Ghana. Later was een delegatie van de Ghanese partner, het IEA, in Nederland. Jean Mensah, coördinator van het IEA, geeft in drie hoofdthema’s het programma weer.

De spil in het programma wordt gevormd door het platform van de secretarissen-generaal van de vier parlementaire partijen. Dit platform bleek van invloed te zijn op het moment dat de Ghanese regering besloot een autorisatie die de Ghanese kiesraad heeft naar zich toe te trekken. Een media- en lobbyoffensief van het platform resulteerde in terugdraaien van het regeringsbesluit.

Ontmoeting
In de eerste week van mei 2004 vond een voor Ghanese begrippen historische ontmoeting plaats. Voorzitters van politieke partijen gaven elkaar voor de camera vriendschappelijk de hand. Zeker de NPP en het NDC leefden al jaren op gespannen voet met elkaar. In een tijd van oplopende verkiezingskoorts was het een beslissende ontmoeting, waarbij de hoop werd uitgesproken dat ook op provinciaal en gemeentelijk niveau hetzelfde respect wordt gevonden voor verschillende politieke standpunten.

Partijoverstijgend wordt gewerkt aan wederzijds begrip, respect en conflictbeheersing door een nationale gedragscode. In de gedragscode worden afspraken gemaakt over omgang met verkiezingscampagnes en verkiezingsmaterialen. In juli dit jaar is deze Code of Conduct getekend door alle politieke partijen. Interessant is dat deze gedragscode niet enkel op papier bestaat, maar ook vergezeld gaat van een afdwingmechanisme. Indien een partij de code overtreedt, kan dit bij een onafhankelijke instantie aanhangig worden gemaakt. Hiermee zet Ghana hopelijk de toon voor de rest van Afrika en vooral het roerige West-Afrika.

De auteur is namens de SGP partijcoördinator van het Instituut voor Meerpartijen Democratie (IMD).