Ik moest hieraan denken toen ik negen dagen geleden in deze krant de kop ”Niet meer zwijgen over seksuele intimidatie” las. Terecht stelde de hoofdredactie dat de stilte moet worden doorbroken, dat vrouwen die geleden hebben door seksueel geweld en machtsmisbruik gehoord moeten worden. Dat vraagt veel. Openheid en sensitiviteit van de omgeving bijvoorbeeld. Een cultuur waarin je de ander niet als gebruiksvoorwerp voor je eigen plezier ziet of als verlengstuk van jouw wil. Eerlijkheid van daders. Moed van slachtoffers om voorbij schaamte-, schuld- en minderwaardigheidsgevoelens te komen.

Een open en aandachtige omgeving waarin kwetsbaarheid er mag zijn, begint als het goed is al tijdens de opvoeding. Ouders hebben twee belangrijke opvoedingstaken: 1) Het kind ruimte en bevestiging geven om een zelfstandig individu te worden, met een eigen mening en eigen keuzes, en 2) het kind leren om samen te leven, in relatie te staan, rekening te houden met anderen, en dus het kind te begrenzen. Zo kan het kind uitgroeien tot een volwassene bij wie een gezonde gerichtheid op zichzelf in balans is met een gezonde gerichtheid op de ander. Autonomie en verbondenheid gaan dan samen op, en individualiteit bestaat niet zonder afhankelijkheid.

In het opvoedingsklimaat is balans nodig. Wanneer opvoeders alleen ruimte bieden en bevestigend reageren, ontstaat vervelend egocentrisme of een opgeblazen ego. Wanneer ouders te sterk begrenzen, is dat verstikkend voor de eigen individualiteit. Het kind wordt dan te weinig serieus genomen in z’n eigenheid en krijgt de indruk dat wat hij of zij wil er toch niet toe doet.

Geleerd hebben dat je je stem mag laten horen, dat anderen bereid zijn om naar je te luisteren, dat jouw beleving hun ter harte gaat, dat ze jouw grenzen serieus nemen: dat is een voorwaarde om seksuele intimidatie of andere vormen van geweld en mishandeling ter sprake te brengen. Genoemde leerervaringen beginnen dus al vroeg: hoe ouders hierin omgaan met hun jonge kind, is cruciaal. Hoe ze dat later doen, is trouwens even belangrijk. Ook pubers en volwassen kinderen hebben steeds opnieuw ruimte en bevestiging van hun autonomie nodig. Want als je eigen ouders je niet serieus nemen en je een stuk vrijheid ontzeggen, als zij je grenzen niet respecteren, als zij zich niet verplaatsen in jouw perspectief, waarom zouden anderen die meer op afstand staan dat dan wel doen? Misschien moeten opvoeders hierin verdergaan dan ze eigenlijk willen en wordt van hen zelfverloochening gevraagd. Denk aan de vader van de verloren zoon (Luk. 15): zelfs wanneer de zoon de vader op het hart trapt en de regels van het behoorlijke met voeten treedt, willigt de vader zijn verzoek in, geeft hij zijn zoon vrijheid en laat hem gaan. Tegelijk blijft hij met een hart vol liefde op de uitkijk staan. Zou het kunnen dat er binnen de gereformeerde gezindte huiswerk ligt om –in verbondenheid– meer ruimte en vrijheid te bieden aan (opgroeiende) kinderen? Juist omdat gezag van ouders verbonden wordt met het gebod van God?

De vrouw die mij opbelde, had als jong meisje geen vrijheid of ruimte voor eigen keuze ervaren. Haar gevoelens deden er niet toe, ze mocht niet zeggen wat zij graag wilde of nodig had. Tot op de dag van vandaag heeft ze daar last van. Ik hoop dat ze ontdekt dat zwijgen doorbreken niet betekent dat je belastert, dat je ouders niet kunt eren in wat ze niet hebben gegeven, dat met het regeren van ouders (en ambtsdragers) waarover de catechismus spreekt geen tiranniseren bedoeld wordt. Ik hoop dat ze erkenning vindt, haar eigen stem gaat horen, en gaat ontdekken dat God niet tegenover haar staat, maar haar stem hoort (Ps. 5) en onderdrukten recht doet (Ps. 146).

De auteur is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Kicg), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.