De kindertoeslagaffaire sloeg vorig jaar op het Binnenhof in als een bom. De Belastingdienst behandelde tienduizenden ouders ten onrechte als fraudeur. Dat leidde tot schrijnende situaties. Bovendien probeerden de fiscus, het ministerie van Financiën en het kabinet de zaak in de doofpot te stoppen.

Het kabinet trad vorig jaar januari af vanwege deze affaire en iedere zichzelf respecterende politicus beloofde beterschap. Het moest allemaal anders. Het landsbestuur moest opener, transparanter en meer gericht op samenwerking. Ook moest er meer dualisme komen tussen Tweede Kamer en kabinet. Dat soort teksten.

De noodzaak van een nieuwe bestuurscultuur deed zich helemaal voelen toen bleek dat VVD-voorman en premier Rutte een van de Kamerleden die zich als een terriër in de toeslagenaffaire had vastgebeten, de CDA’er Omtzigt, in de formatie wilde wegpromoveren in een „functie elders.”

Lakmoesproef

Het tweedaagse debat over de regeringsverklaring van de afgelopen dagen kan worden gezien als lakmoesproef voor de nieuwe bestuurscultuur. Premier Rutte startte enthousiast. Hij stak een en andermaal zijn hand uit in de richting van de oppositie en riep op tot samenwerking, zelfreflectie en nederigheid.

Maar toen de oppositie zaken wilde doen over het voornemen om de AOW (tijdelijk) los te koppelen van het minimumloon, over de bezuinigingen op de jeugdzorg, over herstel van koopkracht en over een verbod op het extra oppompen van Gronings gas, deed de premier geen harde toezeggingen. Daarover bestond de nodige verbazing, omdat het kabinet wel miljardenfondsen voor de leefomgeving in het leven roept en ook vele honderden miljoenen beschikbaar stelt voor extra woningbouw, vrijwel gratis kinderopvang en defensie.

Aan het eind van het debat concludeerde PvdA-fractievoorzitter Ploumen dan ook: „Het kabinet roept weliswaar op om mee te doen, maar verandert uiteindelijk geen letter aan het regeerakkoord.” En SP-leider Marijnissen stelde: „Een uitgestoken hand? We hebben het niet gezien.”

Stinkende best

Toch is dat te kort door de bocht. Het regeerakkoord van het kabinet-Rutte IV is minder gedetailleerd dan oorspronkelijk de bedoeling was, maar op veel punten is nog wel nadere uitwerking nodig. Dat is een gevolg van diezelfde nieuwe bestuurscultuur. De ervaren Rutte gebruikte dat argument om bepaalde wensen van de oppositie af te houden. „Dat gaan we later uitwerken”; „We zullen ons stinkende best doen” en: „Ik neem uw suggesties mee”; dat waren zinsneden die woensdag regelmatig voorkwamen in het betoog van Rutte.

Stond er de afgelopen dagen nu een nieuwe Rutte? Dat was niet het geval. Hij bewoog zich net als altijd politiek lenig door het debat. Hij verdedigde nu plannen die hij vroeger verfoeide. Het klimaat is nu een zaak van groot belang en de hoogte van de staatsschuld ondergeschikt. Enkele jaren geleden beweerde de premier nog het omgekeerde.

Ook nog op een ander punt lijkt de nieuwe Rutte verdacht veel op de oude: moeilijke vragen en dossiers doorverwijzen naar de vakministers. Die strategie paste hij woensdag diverse keren met succes toe.

Het tweedaagse debat was al met al een aardig steekspel, dat niet leidde tot grote wijzigingen van het regeerakkoord. In die zin kwam Rutte als overwinnaar uit het debat. Als het gaat om de nieuwe bestuurscultuur zijn er zeker stapjes gezet, zoals het formeel afschaffen van het maandagmorgenoverleg tussen de coalitiepartners en een iets dunner regeerakkoord, maar er is ook nog een lange weg te gaan. Hoeveel samenwerking ontstaat tussen coalitie en oppositie, zal pas bij de concrete uitwerking van de kabinetsplannen blijken.