Wat een week geleden begon met straatprotesten tegen de verhoging van de brandstofprijzen, liep uit op een keiharde machtsstrijd binnen de politieke elite van Kazachstan. Inmiddels zijn 6000 mensen opgepakt en vastgezet. Er vielen tientallen doden.

Langzamerhand functioneren het mobiele netwerk en internet weer in de Centraal-Aziatische republiek die zich in 1991 van de Sovjet-Unie losmaakte. Van een donderdag afgenomen interview met christenen in Kazachstan mocht uiteindelijk echter –zelfs in volstrekte anonimiteit– niets in de krant.

De achterliggende tijd was heftig. Op sommige plaatsen werden winkels geplunderd, vertelt Geert-Jan Noorman, directeur van Stichting Friedensstimme, die via Moskou regelmatig contact had met niet-geregistreerde baptisten in Kazachstan. De stichting steunt vijftien evangelisten in dit land.

Noorman: „Alle winkels in Almaty waren bijvoorbeeld gesloten. De mensen hadden brood noch meel. Nu begint de situatie langzaam te herstellen. Winkels gaan weer open. Op dit moment kun je bijna alles kopen, maar de prijzen stijgen flink ondanks het feit dat de overheid ze probeert te beheersen. Gelovigen en ongelovigen worden in gelijke mate getroffen door de situatie. Een probleem is ook dat veel mannen in Kazachstan in feite dagloners zijn. Als ze een dag niet werken, krijgen ze ook niet betaald. Dat leidt tot financiële spanningen in gezinnen.”

Mensen zijn soms hun bedrijf en huis kwijtgeraakt, aldus Noorman. „Sommige mensen liepen gewoon over straat zonder iets te doen en werden geraakt door een verdwaalde kogel of een meedogenloze menigte die alles op zijn pad wegvaagde en hen doodde. Je hoefde niet mee te doen aan de opstand om gewond te raken. De hele samenleving heeft er onder geleden. Zo was de stad Taldy-Kurgan enkele dagen helemaal platgelegd. Het was praktisch onmogelijk om het huis uit te gaan of ergens heen te gaan, ook niet met de auto, omdat het openbaar vervoer niet werkte. Alle bedrijvigheid in de stad lag stil. Het was echt een staat van oorlog.”

Gevolgen voor kerken

In Kazachstan zijn alle diensten verboden tot 19 januari. Dat was des te pijnlijker omdat de Orthodoxe Kerk Kerstmis viert op 6 en 7 januari. Kazachstan heeft direct na de onlusten een avondklok ingesteld en verbood alle bijeenkomsten, inclusief religieuze bijeenkomsten. Noorman: „Grote gemeenten zijn nu in groepen opgesplitst en komen in kleine groepen samen. De diensten in de meeste gemeenten zijn niet gestopt. De politie komt de gebedshuizen controleren, maar gelukkig hebben we tot nu toe geen problemen met de politie gehad. Op overtreding van de avondklok staat vijftien dagen gevangenisstraf.”

Inmiddels is een begin gemaakt met de terugtrekking van de Russische troepen. De meerderheid van het Kazachse volk zou graag goede betrekkingen met Rusland hebben, maar niet allemaal, aldus Noorman. „Ook binnen de overheid zijn er verschillende opvattingen, vooral onder de bevolking. Het merendeel van de islam is niet radicaal, maar er is een groep islamisten die niets met Rusland te maken wil hebben. Maar ze zijn in de minderheid.”

Russische invloed

De organisatie People International is als zendings- en hulpverleningssituatie vooral gericht op Centraal-Azië en ook in Kazachstan actief. Directeur Pim van Arnhem bevestigt dat de rust weergekeerd is, maar „de situatie kan nog alle kanten op.” De Russische invloed is sterk in Kazachstan en dat is ook merkbaar bij de christenen, geeft hij aan. „Je ziet dat ook in de aangrenzende republiek Oezbekistan. Lange tijd bestonden de gemeenten daar en in Kazachstan hoofdzakelijk uit Russische christenen. Kazachen dachten daardoor dat als je christen wordt, je dan Rus moet worden, maar dat is natuurlijk niet het geval. De kerk in Kazachstan wordt ondanks vervolging en beperkingen steeds meer een Kazachse kerk. Dat neemt niet weg dat het aantal christenen met een Russische achtergrond nog steeds groot is.”

Friedensstimmedirecteur Noorman benadrukt dat de baptisten zich niet wagen aan politieke uitspraken. „Politiek interesseert ze niet. Als ze in vrede kunnen leven, kunnen samenkomen en kunnen evangeliseren is hen dat genoeg. Een goede relatie met Rusland is in ieders belang want daar bevinden zich familie en gemeenten waarop zij zich betrokken weten. Maar zij houden zich verre van politiek. Of het nu etnische Russen of Kazachen zijn.”

Godsdienstwet

Op 9 januari is er een nieuwe godsdienstwet officieel in werking getreden. De wet stelt beperkingen in voor het organiseren van religieuze bijeenkomsten in Kazachstan. Alleen officiële kerken, zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk, mogen dat vanaf nu nog. Dit heeft grote consequenties voor de vele niet-geregistreerde christelijke groepen in het land. Die kunnen niet of nauwelijks meer samenkomen. President Tokayev heeft de nieuwe godsdienstwet op 29 december officieel ondertekend, zo meldt Open Doors, die Kazachstan op de 41e plaats van de Ranglijst Christenvervolging plaatst.

Jan de Vries, Open Doorsmedewerker voor Centraal-Azië, zegt desgevraagd dat de situatie heel onzeker is. „Mensen zijn erg in de war door alle heftige gebeurtenissen van de afgelopen week. Er is veel onvrede en boosheid. De grote vraag is nu of de bevolking de protesten gaat doorzetten of dat ze zal zwichten voor de intimidatie van het leger. Die heeft met keiharde hand ingegrepen met vele doden tot gevolg.”

Het is volgens De Vries moeilijk te zeggen wat de gevolgen voor christenen zullen zijn. „De hele bevolking is in feite slachtoffer. Wel bereikten ons bij Open Doors afgelopen week berichten dat plaatselijke kerken uit solidariteit met het overbelaste ziekenhuispersoneel spontaan gaarkeukens hebben opgezet om te koken voor artsen en verpleegkundigen. Ziekenhuispersoneel draaide al maandenlang overuren vanwege corona, en kreeg er nu vele ernstig gewonden bij door het hardhandige ingrijpen van het leger bij demonstraties. Ons gebed is dat de kerk sterker uit deze situatie tevoorschijn zal komen.”

Zowel Rusland als China probeert zijn invloedssferen in Kazachstan, dat veel gas en olie heeft, te vergroten, zo constateert De Vries. „Eigenlijk wil Rusland heel Centraal-Azië opnieuw inlijven. Wat dat voor de situatie van de godsdienstvrijheid zal betekenen, zal moeten blijken. Het ziet er sowieso niet rooskleurig uit.”