Een kop uit de krant van 8 januari trof me: ”Te weinig ruimte voor rouw in crisis”. Volgens mij klopt deze uitspraak van Annette Kurschus, raadsvoorzitter van de Evangelische Kerk in Duitsland. Niet alleen in Duitsland, maar ook in ons land is er te weinig ruimte voor rouw. Dat is niet van de laatste jaren maar komt nu wel duidelijker aan het licht. Gebrek aan rouw is een groot gemis en tot schade van de directe betrokkenen en onze samenleving.

Kurschus gaf ook een advies: „Vergeet de doden niet die tijdens deze coronapandemie zijn gevallen.” Zou dat kunnen? Dat we vergeten te rouwen? Dat we het wel hebben over alle maatregelen en alle ellende die de pandemie teweegbrengt, maar ondertussen de doden vergeten te gedenken? Ik denk van wel.

Spanning

Wij weten vanuit de Schrift en de psychologie dat rouw een plaats moet krijgen in het leven van een nabestaande. De dood is een vijand. Omgaan met de dood is heftig. Rouw moet verwerkt worden. Een goede definitie van rouwverwerking zou kunnen zijn: het antwoord dat gegeven wordt op het verlies van een betekenisvolle ander. De wijze waarop we een geliefde verliezen, maakt uit voor het verwerken van dit verlies.

Tijdens deze pandemie horen we ervan: mensen worden ziek, ze komen op de ic terecht, er komt een moment dat beademen niet meer helpt en de dood treedt in. Vaak gaat het snel. Beslissingen moeten in een korte tijd genomen worden. Alle maatregelen verwarren de nabestaanden en zorgen nu en dan ook voor spanning, zowel bij families onderling als bij beheerders van gebouwen en begrafenisondernemers. Verlies is voelbaar, maar tijd voor verwerken is er soms nauwelijks. Toch is dat noodzakelijk.

Korte rouwstoet

Bidstonden en samenkomsten worden gehouden. Veel aandacht gaat dan uit naar de vraag of we de nood van de tijd en de geestelijke crisis wel voldoende ervaren. Op andere momenten staat juist de materiële schade centraal. Dat is allemaal begrijpelijk. Laat er echter ook aandacht zijn voor rouw. Voor het benoemen van het verdriet en het gemis.

In veel families en in veel kerkelijke gemeenten is er in de achterliggende twee jaar rouw geweest. De uitvaart en de afscheidsdienst zijn in veel situaties overschaduwd door Covid-19. Waar het condoleren voorheen vrij ongeremd kon gebeuren, waar je voorheen elkaar kon omhelzen en je tranen de vrije loop kon laten, staat er nu een tafel tussen om de anderhalve meter afstand te waarborgen. Een mondkapje ontneemt goeddeels het zicht op elkaars emotie. Waar voorheen de rouwdienst regelmatig goed bezocht werd, is er nu vaak een besloten bijeenkomst. Zeker, er kan thuis meegekeken worden, maar het verschil is groot. De rouwstoet is kort.

Al deze dingen belemmeren ons in het rouwen. Een voorbeeld is het gemis van een gezamenlijke maaltijd na afloop van de begrafenis. Dat is een zeer oud rouwgebruik maar velen hebben het moeten missen in de afgelopen twee jaar. Een rouwgebruik helpt de rouw werkelijk te beleven, het verlies en het verdriet ”een plaats te geven” en door het dal heen te komen, te komen tot aanvaarden. Rouwgebruiken zijn katalysatoren van rouw, zoals rabbijn R. Evers het noemt in zijn boekje ”Geen bloemen, wel bezoek”.

Collectieve rouw

In de tijd van de Bijbel was er royaal plaats voor expressie in tijden van rouw. Onder andere Genesis 37 laat dat zien: „Toen scheurde Jakob zijn kleren, deed een rouwgewaad om zijn middel en rouwde vele dagen om zijn zoon” (vers 34).

We zijn dankbaar dat de overheid inziet dat er ruimte moet zijn voor rouw. Was het aantal mensen dat bij een uitvaart aanwezig mocht zijn in het begin van de pandemie slechts dertig, nu is dat honderd. We hebben elkaar nodig. We voelen aan dat we in tijden van rouw maar niet alle maatregelen naar believen los kunnen laten. Tegelijk beseffen we dat het schadelijk is wanneer we te veel rouwen met de rem erop. Dat leidde tot psychische schade bij jongeren en ouderen. Daarom: vergeet niet te rouwen. Neem er de tijd voor. Persoonlijk. Maar ook collectieve rouw is van belang. Een speciale dag van rouw zou kunnen helpen. Het is bijvoorbeeld goed als kerken tijdens bidstonden hieraan apart aandacht schenken en stilstaan bij hen die ons ontvielen.

Troost

Het is nodig elkaar te helpen om rouw en verdriet te verwerken. Rouwgebruiken mogen en kunnen ons daarbij helpen, maar niet zonder Gods zegen. Gebed voor elkaar is daarom onmisbaar. Boven alles mogen we de troost bij God zoeken.

In Openbaring 21:4-5a lezen we een troostvolle belofte: „God zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal er niet meer zijn; ook geen rouw, jammerklacht of moeite zal er meer zijn. (…) En Hij Die op de troon zit, zei: Zie, Ik maak alle dingen nieuw.”

De auteur is predikant van de hervormde gemeente Vinkeveen.