„Aan het begin van de pandemie was het een chaos”, aldus Eurocommissaris Ylva Johansson (Binnenlandse Zaken). „Maar liefst zeventien lidstaten hebben toen eenzijdig grenscontroles ingevoerd waardoor het vrije verkeer van personen en goederen in de interne markt verstoord werd.” Zo sloot België begin 2020 enkele weken de grenzen met zijn buurlanden, waaronder Nederland.

Dat mag bij onvoorziene omstandigheden tot maximaal twee maanden, als de commissie dat goedkeurt. En bij voorspelbare dreigingen mag het tot zes maanden, waar Frankrijk gebruik van maakte na de terreuraanslagen eind 2015. Beide termijnen worden nu uitgebreid, voor onvoorziene omstandigheden tot maximaal drie maanden, en voor voorzienbare met te verlengen periodes van zes maanden tot maximaal twee jaar. Tijdens die periodes moeten vrachtwagens en grensarbeiders ongehinderd de grens over kunnen blijven gaan, en moet het land sterk maken waarom sluiting nodig is.

Voor de buitengrenzen van de Schengenzone stelt de commissie ook veranderingen voor. Zo wil ze bindende, gelijke regels voor alle lidstaten in geval bijvoorbeeld het ECDC, het Europese RIVM, aanraadt de grenzen tijdelijk te sluiten voor reizigers uit niet-EU-landen.

Daarnaast stelt de commissie voor het eerst wettelijke maatregelen voor als de EU of een lidstaat dreigt te worden ‘gedestabiliseerd’ door een niet-EU-land dat migranten inzet als politiek drukmiddel. Twee weken geleden al introduceerde Brussel noodwetgeving voor Polen, Litouwen en Letland, omdat ze overstroomd werden door asielzoekers die uit Belarus naar hun grenzen werden gestuurd. Dat doet het Belarussische regime uit wraak over EU-sancties. De maatregelen, waaronder versterkte grenscontroles en een langere asielprocedure, worden deels uitgebreid naar de gehele EU.

De Schengenzone, waarbinnen geen paspoortcontroles zijn, wordt gevormd door 22 EU-landen inclusief Nederland plus Liechtenstein, IJsland, Noorwegen en Zwitserland.