Onenigheid in het OMT, tumult in de Tweede Kamer. Rellen in Rotterdam tot ergernis van zwoegers in de zorg. Complotdenkers die zich loszingen van de realiteit. En daartussen al die mensen die het zoveelste krantenartikel tot zich nemen en geduldig lange-persconferentie-nummer-zoveel uitluisteren omdat ze willen weten wat ze nu weer moeten of niet meer mogen. Nederland in coronatijd.

Veel mensen zijn het wel zat, signaleert Maartje Timmerman-van Kooten, manager bij Brouwer Psychologen. „Ik ben er helemaal klaar mee, hoor je vaak. Het is een periode van continu schakelen. Of mensen daar veel stress van krijgen, hangt af van allerlei factoren, zoals het psychisch welbevinden, de veranderingsbereidheid en de thuissituatie.

Het ‘jojo-beleid’, waarbij maatregelen te snel worden afgeschaald als de coronacijfers naar beneden gaan, leidt tot verwarring. Hierdoor zullen mensen zich ook minder goed aan de regels houden. De mogelijke komst van een 2G-beleid, waarbij ongevaccineerden van activiteiten worden uitgesloten, leidt ook tot bezorgdheid.”

Extra onrust ontstaat soms bij mensen met autisme. „Hoewel een groot deel van hen het juist heel goed heeft gedaan tijdens de lockdown, toen ze minder hoefden en er minder prikkels waren, lijken ze nu meer stress te ervaren, vanwege de onzekerheid en onduidelijkheid.”

Heldere communicatie

Tegenstrijdige of verwarrende berichten helpen niet mee aan het opbouwen van vertrouwen, iets wat belangrijk is als je wilt dat mensen je adviezen opvolgen, zegt Timmerman.

Want neem nu die code zwart. Die komt er bijna, volgens ‘opperhoofd’ van de Nederlandse intensivisten Diederik Gommers, maar nog lang niet volgens de minister. Bij code zwart moeten ziekenhuizen kiezen welke patiënten ze zorg geven en welke niet. En zover is het dus binnenkort, of nee, nog lang niet; twee meningen, beide met zekerheid verkondigd. Wat moet Jan Doorsnee daarmee?

„De communicatie vanuit de overheid is vaak onduidelijk. De ministers doen steeds een groot beroep op het gezonde verstand van de burger en zijn eigen verantwoordelijkheid. Dat is goed, maar het is vooral belangrijk dat de overheid zelf de leiding neemt met helder beleid, goede communicatie en concrete, steeds herhaalde informatie die helpt de risico’s goed in te schatten.”

Abstract

Politici gebruiken vaak abstracte termen, vindt de psycholoog. „Laaggeletterden of mensen die de Nederlandse taal niet goed machtig zijn, bereik je daardoor niet. Wat is ”flatten de curve”? Hoe pak je dat aan? Ik heb zelf iemand uit Bosnië geholpen door de inhoud van de persconferenties in simpele taal over te zetten.

Als datgene gebeurt waarvan de regering eerder zei dat het niet zou gebeuren, ondermijnt dat het vertrouwen enorm. In plaats van te zeggen „een lockdown komt er niet meer” kun je beter zeggen: „We doen er alles aan om een volgende lockdown te voorkomen, maar beloven kunnen we het niet.””

Fouten toegeven doet het vertrouwen toenemen. „Daar lijkt het ook wel aan te ontbreken.”

Niet dat alleen op de overheid iets aan te merken is. „Dat mensen minder gemotiveerd zijn om maatregelen op te volgen, komt ongetwijfeld ook doordat ze zich minder kwetsbaar voelen als ze zijn gevaccineerd of hersteld van corona. Ik hoor regelmatig zeggen: „Nu geef ik een knuffel hoor, ik ben toch gevaccineerd.”

Minder angst

Ook gewenning speelt een rol. We weten meer van het virus, dus angst en onzekerheid nemen af. En hoe langer jezelf of mensen om je heen niet besmet zijn geraakt, des te meer kun je een gevoel van onkwetsbaarheid ontwikkelen.

Laat de overheid mensen wijzen op de risico’s van overbelasting van de zorg. Bijvoorbeeld dat er geen ic-bed beschikbaar is, maar ook dat uit onderzoek blijkt dat de sterftecijfers in een ziekenhuis toenemen ten tijde van drukte en dat er dan meer fouten worden gemaakt. Maak het persoonlijk, want al word je niet ziek van corona, die overbelasting kan jou morgen treffen als je een ongeluk krijgt of ernstig ziek wordt. Zelf ken ik veel mensen die in een ziekenhuis werken. De verhalen die ik hoor, raken me enorm en motiveren om je aan de maatregelen te houden.”

De overheid kan helpen met heldere richtlijnen. „Een verplichting werkt beter dan een advies.”

Smetvrees

Twintig maanden duurt de crisis inmiddels. Om de gevolgen voor de psychische gezondheid vast te stellen, is het nog te vroeg, vindt Timmerman. „Het grootste gedeelte van de Nederlanders doet het gewoon heel goed. De crisis heeft ook tot veel positieve dingen geleid, zoals meer creativiteit en flexibiliteit. Mensen zijn behendiger geworden in het online communiceren.”

Brouwer Psychologen kreeg nog geen aanmeldingen die een direct gevolg waren van de coronacrisis. „We zien wel dat de situatie soms problemen heeft verergerd of misschien vervroegd heeft aangewakkerd. Je kunt je voorstellen dat als een moeder het psychisch al zwaar had, dit verergerde toen alle kinderen thuis kwamen te zitten. Of dat bij jongeren die al niet lekker in hun vel zaten, corona de druppel was die de emmer deed overlopen. En bij mensen met smetvrees werkt de situatie ook niet heel bevorderlijk.”

Andere mensen voeren juist wel bij de situatie, omdat er minder van hen werd gevraagd: minder sociale afspraken en verplichtingen. „Onderzoeksinstituten TNO en CBS meldden onlangs ook dat de invloed van de crisis op het werk gering is en dat de burn-outpercentages juist zijn gedaald. Hierbij werden thuiswerken en een minder volle agenda als voordelige factoren genoemd.”

Opvallend is wel de toename van het aantal jongeren dat met een eetstoornis bij de ggz-instellingen aanklopt. Die stoornis is vaak een uiting van stress of onzekerheid. „Maar of dat verband houdt met de coronasituatie, zullen we pas later kunnen vaststellen.”

Lusteloos

Voor mensen die minder goed in hun vel zitten, heeft de psycholoog concrete adviezen. „Zorg voor voldoende slaap (gemiddeld 7-8 uur) en sta bijtijds op. Ga elke dag minstens 30 minuten naar buiten om te bewegen. Eet gezond en regelmatig en drink niet meer dan vier koppen koffie per dag. Reduceer je schermtijd, lees het nieuws alleen op gezette tijden. Zoek verbinding met anderen. Doe elke dag iets waarvan je ontspant. Schrijf eens drie dingen op waarvoor je dankbaar bent. En wees niet te kritisch naar jezelf; reageer op fouten of op een mindere dag zoals je ook tegen een vriend zou reageren. Als dit allemaal niet helpt om een negatieve stemming of lusteloosheid te doorbreken, zoek dan hulp.”