Bijna negen van de tien van Portugezen (89 procent) is ingeënt tegen het coronavirus, tegenover 77 procent in Nederland en 67 procent in Oostenrijk, volgens officiële cijfers op Our World in Data. Maar ondanks de naar internationale maatstaven succesvolle aanpak van de pandemie in dit Zuid-Europese land, gaat de nieuwe besmettingsgolf die over het continent raast niet aan Portugal voorbij.

„We kunnen de tekenen niet negeren”, zei premier Costa vorige week over de snelle stijging van het aantal gevallen in de Europese Unie. „Hoe langer we wachten, hoe groter het risico.” De woorden van Costa zijn tekenend voor de Portugese aanpak. Terwijl veel andere landen de neiging hebben om te talmen met het nemen van impopulaire maatregelen om de verspreiding van het virus in te dammen, heeft de linkse regeringscoalitie in Lissabon van meet af aan een slagvaardig coronabeleid gevoerd.

Costa lijkt niet van plan om van die lijn af te wijken. Ook niet met de vervroegde verkiezingen van 30 januari voor de deur. Op het moment dat de premier zijn waarschuwende woorden uitsprak, lagen de coronacijfers in Portugal immers op een niveau waar de Europese buren alleen maar jaloers op kunnen zijn.

Weinig doden

Vorige maand registreerde Portugal nog geen 1000 nieuwe besmettingen per dag. Inmiddels is dat opgelopen tot bijna 2000. Op iets meer dan 10 miljoen inwoners is dat nog steeds een erg laag cijfer. Maar de stijgende trend is onmiskenbaar. Die toename vertaalt zich vooralsnog niet in het aantal ernstig zieken en doden. Op de Portugese intensivecareafdelingen liggen sinds half september minder dan honderd patiënten, en het aantal sterfgevallen door corona ligt nog steeds onder de tien per dag.

De ervaringen in Portugal bevestigen daarmee de conclusies van deskundigen: de vaccins werken goed tegen ernstige ziekte en complicaties door corona, maar bieden geen volledige bescherming tegen verspreiding van het virus.

De situatie in de gezondheidszorg heeft Portugal onder controle. Vrijdag werden in de Portugese ziekenhuizen 528 coronapatiënten behandeld, van wie 79 op de ic. Een jaar geleden waren dat er zesmaal zo veel. Nog groter is het contrast bij het aantal dodelijke coronaslachtoffers. Precies een jaar geleden stierven twaalf maal zo veel mensen per dag als nu.

Op basis van deze cijfers verwacht premier Costa niet dat het land weer in een lockdown moet. Nieuwe beperkingen voor bijeenkomsten en een aangescherpte mondmaskerplicht sluit hij echter niet uit. „Nu de winter en het griepseizoen voor de deur staan, moeten we bijzonder voorzichtig zijn”, zei hij aan de vooravond van een vergadering met gezondheidsexperts op vrijdag. „Het vaccin mag geen excuus zijn om onze waakzaamheid te laten verslappen.”

Zwaar getroffen

Begin dit jaar gold Portugal als een van de zwaarst getroffen landen ter wereld. De ziekenhuizen stonden op het punt te bezwijken onder de patiëntenstroom. De levering van vaccins kwam maar niet op gang en net als in buurland Spanje doken schandalen op van machthebbers die zich voor hun beurt hadden laten inenten. Het hielp allemaal niet mee om het vertrouwen van de bevolking in de vaccinatiecampagne te winnen.

Toch zou deze op een ongekend succes uitdraaien. Voor een deel wordt dit toegeschreven aan viceadmiraal Henrique Gouveia e Melo. Sinds februari staat hij aan het hoofd van het Portugese vaccinatieprogramma. In plaats van gebruik te maken van gezondheidscentra, zoals gebruikelijk bij de griepcampagnes, koos hij ervoor om grote sport- en evenementenlocaties om te bouwen tot ”productielijnen” van Covid-prikken.

Om het proces te stroomlijnen gebruikte hij soldaten als proefkonijn. Zo bepaalde hij de snelste manier om grote groepen mensen door een gebouw te loodsen. Dat wierp zijn vruchten af. Vooral vanaf juni, toen de vaccins eindelijk in grote hoeveelheden begonnen toe te stromen.

Gouveia e Melo, voorheen onbekend buiten militaire kringen, groeide uit tot een van Portugals bekendste en populairste publieke figuren. Toch zou het een vergissing zijn om het succes van het Portugese vaccinatieprogramma alleen toe te schrijven aan de viceadmiraal, meent wetenschapper Tiago Correia. Volgens deze hoogleraar internationale volksgezondheid uit Lissabon is een andere factor doorslaggevend geweest: de Portugezen staan traditioneel positief tegenover inenting en ze hechten grote waarde aan het systeem van openbare gezondheidszorg.

Zo behoort de vaccinatiegraad in Portugal tegen mazelen, bof en rodehond met 95 procent tot de hoogste van Europa. Ook kent Portugal geen antivaccinatiebeweging van betekenis. Het aantal Portugezen dat inenting afwijst, schommelt tussen de 1 en 2 procent, aanzienlijk minder dan elders in de Europese Unie.

Maatregelen

De positieve houding tegenover vaccinatie wordt nog eens versterkt door onderzoeken naar de effecten ervan. Volgens een recente studie van epidemioloog Henrique Barrios heeft het Portugese vaccinatieprogramma sinds mei 2300 levens gered en de besmetting van 200.000 mensen voorkomen.

In oktober schafte de regering in Lissabon de meeste coronabeperkingen af. De opkomst van de deltavariant van het virus dwingt nu opnieuw tot bezinning. Eind vorige week riep premier Costa zijn vaste panel van gezondheidsexperts bijeen om zich te bezinnen op maatregelen die een nieuwe besmettingsgolf moeten voorkomen. Verplichte testen voor wie een bejaardentehuis of discotheek wil bezoeken, versnelde toediening van de derde dosis bij 65-plussers en intensivering van de mondkapjesplicht en het telewerken staan op het verlanglijstje van de gezondheidsexperts.

Opmerkelijk: de aanbevolen maatregelen gelden ook voor wie al ingeënt is. Na overleg met de oppositie hakt premier Antonio Costa deze week de knoop door.