Prof. Graafland was binnen de hervormd-gereformeerde beweging ook bijzonder kritisch ten aanzien van de nieuw te vormen Protestantse Kerk in Nederland. Dit soms tot ergernis van zijn meest nabije geestverwanten, en tot verwondering van diegenen die zijn theologie soms te weinig bevindelijk en veel te charismatisch-evangelisch vonden.

Het typeert zijn positie binnen de gereformeerde gezindte en het kerkelijk leven. Hij liet zich nooit voor het karretje spannen van kerkpolitiek. Als je dacht dat je hem aan je kant had, kon hij je in de theologische discussie met een kritische, soms haast sarcastische scherpte laten merken hoe tegendraads hij was. Vandaar dat de typering ”tegendraads gereformeerd”, waarmee zijn biograaf Arjan Boersma hem aanduidt, zo’n goede keuze is. Was dat een kwestie van het karakter van Cees Graafland? Dat zal zeker het geval geweest zijn, maar belangrijker is dat zijn kritische en tegendraadse houding ook alles te maken had met een existentiële verbondenheid met de Bijbelse bevindelijk gereformeerde traditie. Die ging hem van jongs af, letterlijk vanaf de moederschoot, tot aan het einde van zijn leven waarachtig ter harte. Al was zijn manier van reageren soms ook (te) scherp, en maakte het hem in zekere zin tot een eenling binnen de kring van zijn geestverwanten, het ging hem om het weefsel van de gereformeerde traditie, dat volgens hem weleens te gladjes was geworden. Hij voelde het als een roeping om niet in dwarsheid afscheid te nemen, maar de dwarse draad te trekken in dat weefsel, om te laten voelen dat het er in de gereformeerde traditie ook niet altijd zo probleemloos aan toeging.

Zijn biograaf laat zien wat dat betekende voor zijn positie binnen de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk. Zelf was prof. Graafland afkomstig uit de bevindelijke traditie van de Afscheiding. Vooral de vroomheid van zijn moeder is mede bepalend geweest voor zijn geestelijk leven. Het is echter in het bijzonder onder de prediking van hervormd-gereformeerden in Gouda tot een duidelijke doorbraak gekomen in zijn geestelijk leven. Boersma laat zien wat de betekenis van ds. G. Boer voor prof. Graafland is geweest. Dat er later nogal wat spanningen ontstonden tussen leraar en leerling heeft prof. Graafland niet in de weg gestaan om bij de begrafenis van ds. Boer hem van harte zijn geestelijke vader te noemen.

Teleurstellend

De biografie van Boersma is voor een groot gedeelte bepaald door prof. Graaflands (kritische) positie binnen de Gereformeerde Bond. Het is een goede levensbeschrijving als inleiding voor een jongere generatie die wel van prof. Graafland gehoord heeft maar hem nauwelijks kent. Het is een herkenbaar verhaal voor allen die Cees Graafland wel goed gekend hebben, zoals ondergetekende.

Maar het geheel biedt eigenlijk niet veel meer dan eerdere levensbeschrijvingen. Een titel als ”Graafland en de Gereformeerde Bond” zou misschien meer op zijn plaats zijn geweest, maar dan als onderdeel van een vollediger biografie waarin veel meer materiaal, onder andere vanuit correspondentie of gesprekken met diegenen die prof. Graafland in diverse verbanden hebben meegemaakt, had moeten worden opgenomen. Het maakt deze biografie, bij al het goede wat die in overzicht biedt, helaas toch teleurstellend. Jammer dat diegenen die Boersma –die zelf geen theoloog is en prof. Graafland persoonlijk niet heeft gekend– hebben geadviseerd hem daar ook niet voldoende toe hebben gestimuleerd. Ik dacht regelmatig bij alles wat de biograaf aanhaalt en opsomt over de vele geschriften van prof. Graafland: had hij maar een duidelijker focus gehad, en meer opgediept uit minder geschriften. Deze levensbeschrijving is nuttig, maar roept toch ook om een meer verdiepende biografie. Daarbij zou de wijze waarop prof. Graafland zelf met zijn bewonderenswaardige vermogen om een veelheid van literatuur helder te analyseren methodisch tot voorbeeld kunnen dienen.

Deze kritische opmerkingen nemen niet weg dat de wijze waarop Boersma prof. Graafland weer in the picture brengt zeker waardering verdient. Deze predikant/theoloog leek langzaam in de vergetelheid te verdwijnen. Daarom is het ook mooi dat het studiecentrum van de gereformeerde theologie zijn naam draagt. Prof. Graafland heeft in zijn vele publicaties, waarbij de themata van de gereformeerde theologie als de zekerheid van geloof, het leerstuk van de uitverkiezing en de plaats van het verbond in de gereformeerde traditie centraal staan, veel te bieden, ook al zullen er zeker historisch en dogmatisch gezien nog wat harde noten te kraken zijn.

Goede greep

Prof. Graaflands hart lag vooral bij de Bijbelse spiritualiteit, zoals die in de gereformeerde bevindelijke traditie aan het licht kwam. Vandaar dat het een goede greep geweest is dat dr. W. Dekker en ds. H. Westerhout gelijktijdig met de biografie een bundel studies en preken over de Heilige Geest hebben gepubliceerd. De titel is ”Geest en leven”. In deze bijdragen vanuit diverse tijdschriften en lezingen, samen met preken, is het hart van Cees Graafland te vinden. Als het om het geestelijk leven gaat, is zowel de persoonlijke vroomheid van de bevinding van het gezelschapsleven als de breedte van het werk van de Geest in de totale Schrift en in Gods wereld en kerk van eenzelfde belang.

Het advies dat gegeven wordt om dit boek te beginnen met het lezen van het laatste gedeelte, een preek over de verborgen omgang met de Heere, kan ik alleen maar onderschrijven. Prof. Graafland heeft in 2004 deze preek niet meer kunnen houden vanwege zijn ziekte, maar duidelijk wordt dat het einde aan het begin raakt. Cees Graafland is in alles ”dicht bij huis” gebleven. Het geloof van zijn moeder, van de Schrift waarin hij is opgevoed als het Woord des Geestes, is alleen maar van meer betekenis geworden in zijn theologie en leven. Dat kenmerkte zijn preken zodanig dat ze ook heden nog actueel zijn, in een wereld die zo veranderd is, maar waarin het Woord van de Geest en de Geest van het Woord onverminderd van kracht zijn gebleven.

Mijn eerste persoonlijke kennismaking met prof. Graafland was toen ik als jongen in de kerk van Bodegraven deze indringende gastpredikant regelmatig hoorde voorgaan. Het woord ”spanning” was zo vaak in de verkondiging te horen dat wij als jongens bij de vraag wie er zondag preekt weleens zeiden: O, dat is de dominee van een ”zekere spanning”. En nu ik soms via internet met een zeker heimwee nog weleens luister naar de preken die bewaard zijn gebleven valt het me op dat de Schriftuurlijk-bevindelijke kracht, juist in het persoonlijke accent van het gewone van het leven hier en nu, ook voor vandaag tot grote zegen is.

De nieuwe belangstelling voor prof. Graafland is geheel op zijn plaats. Mijn advies zou zijn: lees eerst de bundel ”Geest en leven” en daarna de biografie, om vervolgens nog eens de bundel met prof. Graaflands eigen bijdragen ter hand te nemen. Dat lijkt me de beste volgorde om een hernieuwde kennismaking met Cees Graafland vruchtbaar te laten zijn voor een nieuwe generatie en voor de ouderen die met een zeker heimwee vooral aan zijn prediking terugdenken. En misschien is er in de toekomst nog eens iemand die een theologische biografie gaat schrijven, maar dat lijkt me nu niet direct de eerste opgave.

Tegendraads gereformeerd. Biografie prof. dr. C. Graafland, Arjan Boersma; uitg. KokBoekencentrum; 300 blz.; € 24,99

C. Graafland. Geest en leven. Preken en opstellen over de Heilige Geest, W. Dekker en H. Westerhout; uitg. KokBoekencentrum; 176 blz.; € 20,00