Is het mogelijk om zonder oordeel naar jezelf of die naaste te kijken? Wie dit gaat doen, merkt hoe vaak dat oordeel al klaar is zonder daar een moment bij stil te staan. Met zo’n oordeel kijken we ook naar onszelf, zonder ons bewust te zijn van wat er vanbinnen omgaat, of aanvoelen wat er vanbinnen speelt. Verbluffend is het dat mensen in gesprekken ”uit hun plaat kunnen gaan”, terwijl het eigenlijk met de situatie hier en nu weinig tot niets te maken heeft. Zo kunnen we reageren op situaties, waarbij eigenlijk een pijnlijk moment uit onze jeugd als het ware aangeraakt wordt. Hoe kunnen we dan ”zonder oordeel” naar onszelf en de ander kijken?

De eerste indruk binnen tien seconden komt meestal overeen met wat je op langere termijn van iemand vindt. Is ons oordelend vermogen zo goed? Snel oordelen doen wij door een filter te gebruiken, dat onze waarheid in de werkelijkheid bepaalt. Dit filter is gevormd door onze overtuigingen, normen, waarden, ervaringen, rol en stemming van de dag. Het bepaalt mede ons gedrag en de interpretatie van andermans gedrag. Hoewel we dus getraind zijn een redelijke inschatting te maken op basis van weinig informatie, is er het risico dat je te kort door de bocht redeneert. Je oordeelt namelijk, via jouw filter, op hetgeen zichtbaar is van de ander, dus het gedrag en soms ook vaardigheden. Wat daarachter zit aan bedoelingen, overtuigingen, normen, waarden en identiteit zit ‘onder water’, is verborgen en zien we niet direct.

Ik heb overigens, niet wetenschappelijk bewezen, weleens het idee dat ook bij ons reformatorischen dit (ver)oordelen diep ingesleten zit. Krijgen we het met de paplepel ingegoten? Hoe sterker de identiteit van een groep is, hoe sterker een soort waarheidsbesef, normbesef, en van daaruit een (ver)oor-
delende houding. Of dat nu jegens de overheid is, een ander kerkverband, organisatie, familieleden, collega’s of wat dan ook.

Kunnen we ons bewust meer gaan verwonderen door nieuwsgierig zijn, en vragen te stellen aan onszelf en aan elkaar? Dat lijkt me echt helpend. Hierdoor luisteren we meer en stellen bewuster vragen om daarmee bedoelingen te achterhalen. En vragenderwijs komt hierdoor een duurzame, wederzijdse relatie en verbondenheid op gang, die helpt bij de bewustere oordeelsvorming.

Wie zonder oordeel naar zichzelf leert kijken, gaat dat vervolgens ook naar anderen doen. Benoem wat je ziet gebeuren vanuit oprechte interesse. Probeer te begrijpen wat de redenen zijn voor dit gedrag. Niet oordelen is iemand toestaan zichzelf te zijn. Blijf overigens kijken, dat heet re-specteren. Het lijkt er vaak op dat wanneer het respecteren stopt, onmiddellijk het oordelen begint!

Jezus hield ons een spiegel voor in Mattheüs 7: „Oordeelt niet, opdat gij niet geoordeeld wordt. Want met welk oordeel gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden; en met welke mate gij meet, zal u wedergemeten worden.” Dit waarschuwt ons ervoor anderen te veroordelen zonder te beseffen wie wijzelf zijn. Als wij over anderen spreken, hen oordelen en veroordelen, zullen ook wij geoordeeld worden. Dat is wat Jezus ons leert. Als ik de mensen om mij heen precies ga voorschrijven wat zij wel en niet moeten doen, hen bekritiseer en hen onder een juk van dienstbaarheid ga brengen, zal dit ook over mij komen. Paulus beschreef dit in de Romeinenbrief: „Daarom zijt gij niet te verontschuldigen, o mens, wie gij zijt, die anderen oordeelt; want waarin gij een ander oordeelt, veroordeelt gij uzelven; want gij, die anderen oordeelt, doet dezelfde dingen.” Zo hebben wij te waken over onszelf en hen die aan ons zijn toevertrouwd, in het besef dat we in alles van God afhankelijk zijn. Liefde tot God en onze naaste moet altijd de basis zijn van ons handelen, spreken en oordelen. Juist in deze moerassige tijden van ‘demissionaire democratie’ waarin het gezag van de overheid tanend is, om vanuit een christelijke levenshouding, los van complottheorieën, ”Great Reset”-aanhangers, wel of niet gevaccineerd, duurzaamheidswappie of wat dan ook, solidariteit onderling te beoefenen in onze samenleving.

De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.