Column: Hoe komen Sweelinck en de Katwijkse mannenzang bij elkaar?
Wat hebben Sweelinck en de Katwijkse mannenzang met elkaar gemeen? Die vraag drong zich afgelopen week onweerstaanbaar aan me op toen –het kan niet toevallig zijn– twee keer Psalm 150 naar me toe kwam. In heel verschillende toonaarden. Vanuit muzikale werelden die onverenigbaar lijken te zijn.
Eerst was er het filmpje van de 37-jarige ”reactor” die schuilgaat achter de naam Highly Combustible Reacts (HXC). De Amerikaan heeft er blijkbaar zijn werk van gemaakt YouTubevideo’s van commentaar te voorzien. Een paar weken geleden stuitte hij op een opname van de mannenzang in de Nieuwe Kerk in Katwijk aan Zee. Een video die al twee jaar online staat en meer dan 100.000 weergaven heeft. Onder leiding van Bert Noteboom zingen 1800 mannen uit volle borst Psalm 150, met bovenstem. Marco den Toom zit aan de klavieren van het Van den Heuvelorgel.
In zijn video –inmiddels ruim 42.000 keer bekeken– geeft ”meneer HXC” het filmpje uit Katwijk weer, met commentaar. Hij valt van de ene verbazing in de andere: de ruimte, het immense orgel, de manier waarop Den Toom in de klavieren grijpt, de uitbundige wijze waarop Noteboom dirigeert, en vooral de majestueuze klank uit al die mannenkelen. De uitroepen zijn niet van de lucht: „Amazing! Wow! Powerfull! Crazy!” Bijzonder hoe zo’n man met doodskop op z’n shirt zo geïmponeerd is door deze psalmzang.
Toen was er Psalm 150 van Jan Pieterszoon Sweelinck, wiens 400e sterfjaar we herdachten. De componist maakte een uitbundige en kleurrijke 8-stemmige bewerking van Psalm 150: het slotakkoord van zijn derde psalmencollectie uit 1614. In het stuk beeldt Sweelinck de Franse tekst van de psalm op bijzondere wijze uit. Neem strofe 2, waar schalmei, harp, trom, fluiten, orgel, doedelzak en baspijp langskomen. Schitterende polyfone kunst van het hoogste niveau. Terecht sloot het Gesualdo Consort afgelopen weekend het Sweelinckfestival in Amsterdam met deze psalm af.
Katwijk en Sweelinck: massale volkszang anno nu, en verfijnde meerstemmigheid uit de renaissancetijd. Is er iets dat die twee bij elkaar brengt? Jazeker. De Reformatie. Beide zijn immers uitvloeisel van de kerkhervorming van Calvijn. Die leverde een prachtig Frans psalter op waar een componist als Sweelinck graag hoogstaande muziek bij schreef. En diezelfde Reformatie zorgde ervoor dat het volk de psalmen weer in handen kreeg, in de eigen taal, om ze uit volle borst mee te zingen.
Ik laat ze maar naast elkaar staan, de 8 Sweelinckzangers en de 1800 mannen in Katwijk.
