Het instorten van een gebouw van twee verdiepingen een week geleden in de Zuid-Italiaanse stad Foggia doet denken aan een soortgelijke ramp vijf jaar geleden. In dezelfde wijk, in dezelfde maand en op hetzelfde tijdstip bezweek daar in 1999 een flatgebouw: 67 doden. Met acht doden sloeg de balans vorige week zaterdag minder ver uit.

Het is niet de eerste keer dat gebouwen in Italië plotseling instorten. Helder voor de geest staat nog hoe een appartementencomplex in Zuid-Rome in 1998 midden in de nacht zomaar inzakte. Van de flat bleef niets over. Alleen doordat een bewoner zijn woning voelde schudden en via de telefoon iedereen aan de straatkant waarschuwde naar buiten te komen, bleef het aantal slachtoffers beperkt tot 27.

Het instortingsgevaar heeft soms te maken met aardbevingen of ander natuurgeweld, maar bijna altijd is de mens de oorzaak. In Foggia en Rome was sprake van haast misdadige nalatigheid. In het Romeinse appartementencomplex had iemand een steunmuur laten weghalen. In Foggia was het gebouw eigenlijk al sinds de bouw begin jaren ’70 onbewoonbaar.

Volgens de rechtbank die onderzoek deed naar de schuldvraag was het cement van onvoldoende kwaliteit. Er zat te veel zand en te veel water in. In het beton, dat volgens de onderzoekers „zeldzaam slecht was”, werden blikjes tonijn aangetroffen. Toen een pilaar het begaf, stortte het palazzo als een kaartenhuis in. Desondanks is nog niemand in deze zaak veroordeeld.

Gemakzucht is ook de oorzaak geweest van de ramp met de lagere school van San Giuliano in Puglia, waarbij 26 kinderen en hun lerares omkwamen en die in 2002 wereldwijd de voorpagina’s haalde. Weliswaar was er een aardbeving aan voorafgegaan, maar het was van begin af aan opmerkelijk dat alleen de school het had begeven.

Gerechtelijk onderzoek heeft uitgewezen dat de school was ingeklapt doordat de muren niet bestand waren tegen een nieuwe verdieping die er een jaar eerder op was gezet. Gemeente, bouwbedrijf en architect waren laks te werk gegaan. Twintig mensen worden verdacht van nalatigheid, maar tot dusver zit niemand in de cel.

De gemakzucht heeft veel te maken met geldhonger. Bij veel zaken, hoewel dat nog niet is bewezen, is ook de georganiseerde misdaad betrokken. Bekend is dat de bouwwereld in Italië geïnfiltreerd is door de maffia. Het credo lijkt: zo snel en zo goedkoop mogelijk bouwen zonder de lastige bouwvoorschriften, die zeker in aardbevingsgebieden streng zijn, na te volgen. En kennelijk is de controle onvoldoende.

Met name het zuiden wordt getroffen, en kennelijk gaat het in Foggia in veel opzichten mis. Deze stad wordt in Italië beschouwd als symbool van de abominabele toestand waarin het zuiden zich bevindt. Vorige week werd een meisje van 14 jaar aan de rand van de stad vermoord, mogelijk door een bende van leeftijdgenoten. Maar door het hardnekkig zwijgen van de bewoners kan de politie de zaak niet oplossen.

Dinsdag werd bekendgemaakt dat Foggia de op twee na armste stad van Italië is. In de stad wonen mensen nog in grotwoningen, die destijds werden uitgegraven in tufsteen. De krant Corriere della Sera liet de afgelopen dagen op foto’s zien hoe klein en donker de woningen zijn, en spreekt er schande van. Hij vergelijkt de toestand met de rotswoningen van Matera, die in de jaren ’50 symbool waren van Italiaanse achterlijkheid. Op de grotwoningen in Foggia werden later flatgebouwen gezet.

Het was juist in een van deze grotten dat een gaslek de explosie veroorzaakte waardoor het gehele gebouw naar beneden kwam. Dat in Italië zich geregeld ernstige gasexplosies voordoen, is ook weer zo’n typisch Zuid-Italiaans verschijnsel. Op Sicilië, Sardinië en het Zuid-Italiaanse platteland liggen nauwelijks of geen gasleidingen. Twee miljoen Italianen moeten het noodgedwongen doen met lpg-gasflessen. En nog eens 4 miljoen Italianen koken thuis op een gastoestel alsof ze op de camping staan.