reageert op verzoek van de redactie en stemt in met een diepgaander bezinning op dit thema. Niet elke staking moet worden afgekeurd. Een antistakingskas is voor hem geen optie. Hiernaast een reactie van de vakorganisatie RMU. Klaassen reageert op een door mij geschreven column in de rubriek ”Zicht op werk” (4 november). Hij wijst erop dat de door mij geconstateerde spanning tussen een juridische en een ethische beoordeling (nog) niet is uitgewerkt. Ik zou mij hebben beperkt tot slechts een „uitsmijter.” Nu moet ik bekennen een groot liefhebber te zijn van uitsmijters -bij voorkeur op witbrood; mijn vrouw weet ervan-, maar dat was beslist niet de reden voor het feit dat ik de RD-lezers in het ongewisse heb gelaten over een ethische waardering van het ”stakingswapen”.

Een column voor ”Zicht op werk” mag slechts van een beperkte omvang zijn en dient vooral informatief van aard te zijn. Vandaar dat ik na een beschrijving van het ”juridische deel” al snel de pen moest neerleggen.

Daar komt bij dat ik het spanningsveld tussen arbeidsrecht en ethiek -een nog niet geheel ontgonnen terrein- niet met zevenmijlslaarzen wil betreden. Ten aanzien van deze problematiek ben ik -en met mij vele anderen- nog zoekende naar antwoorden op uiteenlopende vragen. Vragen die onder andere betrekking hebben op een bijbelse waardering van hedendaagse arbeidsverhoudingen en het daarop van toepassing zijnde arbeidsrecht en socialezekerheidsrecht.

Het is immers niet zo eenvoudig om in de Bijbel voorkomende passages over werk en arbeidsverhoudingen direct te vertalen naar onze arbeidsverhoudingen. Van sommige werknemers -zoals Eliëzer bij Abraham en Jacob bij Laban- weten we dat zij tot het gezin van de werkgever werden gerekend. Weer andere ’werknemers’ -slaven- waren voor hun leven verkocht aan hun ’meester’ (wat in de Bijbel niet expliciet wordt verboden).

Zakelijker
Vandaag de dag hebben wij echter te maken met veel grote bedrijven waar soms meer dan 1000 personen werkzaam zijn. De verhouding tussen werkgever en werknemer is mede daardoor veel zakelijker geworden. Ook het (Romeinsrechtelijke) ruilelement -ik lever arbeid tegen een bepaalde prijs- heeft daarmee -ook in de gereformeerde gezindte- aan betekenis gewonnen.

Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat een werknemer dan ook maar het stakingsrecht behoort toe te komen. Een zekere mate van trouw aan de werkgever en de -daarmee samenhangende- onderschikking aan het bevoegd gezag verzetten zich hiertegen, nog afgezien van het feit dat vaak ook derden (toeleveranciers, reizigers, patiënten) door een collectieve actie schade lijden.

Aan de andere kant zijn er doeleinden waarvoor wel degelijk zal mogen worden gestaakt. Denk aan de spoorwegstaking in 1944, het weigeren om niet-noodzakelijke arbeid op zondag te verrichten, het staken tegen uitbuiting in derdewereldlanden of criminele activiteiten die bij de werkgever plaatsvinden. Ik laat dit punt thans (opnieuw) rusten, omdat ook in deze rubriek slechts beperkte ruimte is. Het zou overigens een mooi onderwerp voor een dissertatie kunnen vormen.

Schade
Klaassen vindt dat er te weinig aandacht is voor de zogenoemde werkwilligen, die om welke reden dan ook weigeren mee te doen aan een collectieve actie. Afgezien van het feit dat een werkwillige houding door collega’s bepaald niet wordt gewaardeerd, zouden deze mensen ook in financieel opzicht schade kunnen lijden wanneer bij de collectieve actie wordt gekozen voor bijzondere typen acties, zoals langzaam-aan-acties (het werk wordt op z’n elfendertigst verricht), stiptheidsacties (overdreven naleven van de huisregels) of gratis-openbaar-vervoeracties (reizen zonder kaartje). De werkgever lijdt dan dubbele schade: de werkzaamheden worden ontregeld en hij moet ook nog eens het loon doorbetalen ingeval de acties een georganiseerd karakter hebben. Daarom mag de werkgever bij die typen acties ten aanzien van alle werknemers (dus ook de werkwilligen) een loonkorting doorvoeren.

Klaassen wekt de indruk dat hier sprake zou zijn van een nogal ernstig probleem waarvoor oplossingen moeten worden bedacht. Hij doet daarbij de suggestie van het instellen van een antistakingskas door de RMU. Mijns inziens doet Klaassen hiermee geen recht aan de werkelijkheid. In de eerste plaats staat Nederland helemaal onderaan op de ranglijst van stakingsgevoelige landen. Er wordt in ons land erg weinig gestaakt, wat blijkt uit het geringe aantal stakingsdagen. En als er al gestaakt wordt, gaat het doorgaans om georganiseerde acties van het normale type (stilleggen van werk). Werkwilligen behouden dan aanspraak op loon. Voorzover er wel een loonkorting wordt opgelegd, omdat atypische actievormen zijn ingezet, zal het gaan om een tamelijk gering bedrag (zoals onlangs werd toegepast naar aanleiding van de actie gratis openbaar vervoer; werknemers kregen gedurende enkele dagen een loonkorting van 50 procent opgelegd).

Kas
De suggestie van een antistakingskas wijs ik dan ook van de hand. Er zijn problemen die een hogere prioriteit verdienen (nog afgezien van het feit dat de RMU zich bepaald niet geliefd zal maken bij andere vakorganisaties).

Van groter belang dan de loonkwestie acht ik het welzijn van de werkwilligen. Een werkgever zal werknemers die niet meedoen aan een collectieve actie in bescherming moeten nemen tegen actievoerders wanneer sprake is van (serieuze) bedreigingen.

De auteur is hoogleraar arbeidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.