Van de 331 meldingen die de Inspectie SZW, voorheen de Arbeidsinspectie, in de afgelopen vier jaar ontving, zijn er 49 zaken door de dienst onderzocht, en slechts 18 zijn ook daadwerkelijk afgerond en ingediend bij het Openbaar Ministerie (OM). Daarbij is er een neerwaartse trend gaande; in 2016 leidde 27 procent van de zaken tot een opsporingsverzoek, in 2019 was dit niet meer dan 4 procent.

Ewout Irrgang, vicevoorzitter van de Algemene Rekenkamer pleitte woensdag in Trouw voor een grondige omslag bij de inspectie. „Het is niet mogelijk om dit rapport te lezen en te denken dat het wel goed komt met wat kleine wijzigingen”, aldus Irrgang.

De Rekenkamer adviseert om te kijken of de regels aangepast kunnen worden en of de „bestaande instrumenten” beter ingezet kunnen worden. Daarnaast moeten er afspraken worden gemaakt met gemeenten en hulpverleningsorganisaties over betere bescherming van slachtoffers. „Verder moet de inspectie de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) betere informatie leveren, zodat deze het parlement kan inlichten wat de aanpak van de inspectie oplevert”, aldus de Rekenkamer. Het ministerie van SZW neemt alle aanbevelingen „van harte over.”

In 2017 heeft de Inspectie SZW het programma Arbeidsuitbuiting ingericht, om te komen tot een effectievere aanpak van arbeidsuitbuiting. Hiervoor is extra geld uitgetrokken, oplopend tot 50 miljoen euro.

Sinds de invoering van het programma Arbeidsuitbuiting heeft de inspectie twee routes om bedrijven te bestraffen; de strafrechtelijke en de bestuursrechtelijke aanpak.

Als er duidelijk sprake is van arbeidsuitbuiting zoals vastgelegd in de wet, dan kan de inspectie zaken via het strafrecht uitzoeken om deze vervolgens over te dragen aan het OM.

De bestuursrechtelijke route, waar de inspectie sinds 2017 meer op inzet, wordt bewandeld bij zaken waar geen duidelijk bewijs van arbeidsuitbuiting geleverd kan worden, maar de werkgever zich wel schuldig maakt aan „ernstige en meervoudige overtredingen van arbeidswetten”, aldus de Rekenkamer. In dat geval kan de werkgever een boete krijgen. Maar deze boetes zijn volgens de Rekenkamer „zo laag dat ze nauwelijks afschrikkende werking hebben”.

Een bijkomend probleem van deze aanpak is dat slachtoffers van de Inspectie SZW vrijwel geen hulp en bescherming krijgen, concludeert de Rekenkamer. Vaak gaat het om arbeidsmigranten die van hun baas afhankelijk zijn voor hun woning en inkomen. Vanwege de angst om hun baan te verliezen, weigeren zij regelmatig mee te werken aan onderzoek.