Wil een land buitenlandse bedrijven en handelspartners aantrekken, dan roemt men niet de nationale verworvenheden, maar presenteert men een of meerdere economisch sterke regio‘s, bestaande uit een stedelijke kern met samenwerkende randgemeenten. Inmiddels tellen we wereldwijd meer dan honderd van zulke metropoolregio’s. Voorbeelden zijn Parijs en Londen. Die zijn met 12 en 14 miljoen inwoners nog bescheiden qua omvang; Tokio telt 40 miljoen mensen en met 46 miljoen is het Chinese Guangzhou onbetwist de grootste.

Op dit mondiale strijdtoneel kon Nederland natuurlijk niet achterblijven, en met 32 omliggende gemeenten en 2,4 miljoen inwoners ging in 2007 de Metropoolregio Amsterdam van start. Rotterdam volgde (uiteraard) en Eindhoven deed hetzelfde. De vraag is of deze dwergmetropooltjes voor Nederland nu het verschil gaan maken. Ons land staat internationaal immers al bekend als handelsregio bij uitstek. Internationaal scoort Nederland onverminderd goed op de economische indexen en ”the Netherlands” is als merknaam veel sterker dan die van een stad of regio. Maar dat is nog de minste zorg.

Wie Londen bezoekt, zal zich vergapen aan de schitterende architectuur, prachtige historische gebouwen, luxe winkels met exclusieve producten en dure restaurants. Wie echter verder kijkt, valt op dat een patatkraam ontbreekt, dat een piepklein appartementje bijna evenveel kost als een villa in Wassenaar en dat –buiten de Bentley’s en Ferrari’s uit Bahrein en Qatar– de gebruikelijke migranten nauwelijks zichtbaar zijn in het straatbeeld. Ook dát is een metropool; alles wat geen internationale allure, glamour of succes uitstraalt, wordt naar de randen gedirigeerd. Een metropoolregio is namelijk niet gericht op het welbevinden van haar inwoners, maar op de economische aantrekkingskracht. De sociale paragraaf ontbreekt.

Sociale achterstand

Parijs is hier een pijnlijk voorbeeld van. Er zijn miljoenen besteed binnen de zogeheten periferie, maar er is voorbijgegaan aan de voorsteden, waarvan de meeste zich kenmerken door sociale achterstand, werkloosheid, armoede en criminaliteit. De spanningen in de banlieue leiden regelmatig tot rellen. Ook in Londen en Hamburg kwam het om soortgelijke redenen tot onlusten.

De veronderstelling dat een metropool voor economische ontwikkeling en dus voor welvaart zou zorgen, is dan ook zelden juist gebleken. Als er al sprake is van aanwijsbare structurele groei, wordt die weggezogen door de stedelijke kern. Zo heet Metropoolregio Amsterdam „een succes”, maar van economische groei is geen sprake en tot onvrede van de verbonden gemeenten richt men zich bijna uitsluitend op de binnenring A10.

Rem op woningbouw

Ondertussen verslinden metropoolregio’s ongemerkt miljoenen aan gemeenschapsgeld. Een gemiddeld gezin betaalde de afgelopen jaren al tientallen euro’s zonder er íéts voor terug te krijgen. Bijna de helft van het ruim 400 miljoen grote Volkshuisvestingsfonds ging naar de twee metropoolregio’s, maar het tekort aan woningen blijft onveranderd groot. Sterker nog, in de regio Rotterdam wordt woningbouw zelfs afgeremd. Oude woonblokken in de stad worden vervangen door niet alleen minder, maar bovenal duurdere woningen om plaats te bieden aan bewoners met een hogere Sociaal Economische Status (SES). Die passen immers beter bij het metropoolimago. De anderen worden verspreid in de randgemeenten binnen de zogeheten Regionale Woningmarktafspraken. Die afspraken komen van de provincie, maar lijken te zijn gedicteerd door de metropoolregio. Zo is opgenomen dat, „ten gunste van de ontwikkeling van Rotterdam-Zuid”, de regiogemeenten méér sociale huurwoningen moeten bouwen en driekwart daarvan aan niet-ingezetenen moeten toewijzen. Uiteraard zegt niemand het hardop, maar de randgemeenten zijn evenwel niet bereid de lage SES’jes van elders op te nemen, en ondanks het schreeuwende tekort, is de rem gezet op nieuwbouw in de sociale en goedkopere huursector.

Lokale belangen

Andere lokale belangen zijn eveneens in het gedrang. Zo valt de Winkeltijdenwet als „economische aangelegenheid” onder de werking van de metropool: hoeveel ruimte blijft er voor gemeenten die de zondagsrust nog eerbiedigen? Daarnaast is er door de grote toestroom van bewoners met een andere wooncultuur sprake van verval, terwijl het wegtrekken van oorspronkelijke inwoners de beschikbare mantelzorg op termijn onder druk zet. En waar Rotterdam onlangs bekendmaakte dat, tegen de landelijke trend in, het aantal geweldsincidenten in de stad niet was gestegen, is dit in de omliggende plaatsen juist explosief toegenomen. Alweer: niet bínnen de metropool, maar aan de buitenrand.

Het wrange is dat de lokale politiek zélf heeft meegewerkt aan deze ontwikkeling. Raads- en collegeleden hebben zich al te makkelijk laten verleiden door veelbelovende, maar weinig realistische perspectieven. De goeden niet te na gekomen, maar als zij de onderliggende stukken (beter) hadden gelezen en de moeite hadden genomen zich iets meer in het fenomeen metropoolregio te verdiepen, hadden zij er waarschijnlijk niet zo enthousiast mee ingestemd.

De auteur is lokaal politiek actief.