”De blauwdruk. Feiten en ficties over DNA”
Auteur: Wiel Hoekstra
Uitgeverij: Amsterdam University Press, Amsterdam, 2004
ISBN 90 5356 691 0
Pagina’s: 156 blz., € 19,95. Vrijwel dagelijks duiken er in de krant nieuwsberichten op over prenatale diagnostiek, genetische manipulatie, gentherapie en kloneren. Voor wie moet erkennen dat de middelbareschoolkennis op dit gebied wat is weggezakt, schreef emeritus hoogleraar Wiel Hoekstra ”De blauwdruk”. Een toegankelijk boekje dat niet alleen een gedegen uitleg bevat, maar de lezer ook helpt bij het vormen van een mening.

Een student is gedurende de oorlog ondergedoken bij een boer en helpt bij het binnenhalen van de aardappeloogst. Het paard brengt een kar vol aardappelen naar de boerderij. In een bocht rollen er een paar van de kar. De boer stopt om de aardappelen op te rapen en slaagt er maar net in om de wagen weer aan het rijden te krijgen. De student is onthutst over zoveel domheid: energie en tijd van mens en dier verspillen voor een paar aardappels. Als hij de boer eigenwijs de les leest, reageert die met slechts één zin: „Kun jij een aardappel maken?”

Bovenstaand verhaal kreeg Wiel Hoekstra tijdens college te horen. De gedachtegang van boer en student tekenen volgens de hoogleraar algemene microbiologie de twee kampen die de DNA-technologie kent. Aan de ene kant de student, die van mening is dat de oogst voorgaat en dat de techniek de vrije loop moet hebben zonder op de ethische consequenties te letten. Aan de andere kant de boer, bij wie het respect voor de natuur voor alles gaat.

Een groot deel van ”De blauwdruk” is gevuld met een beschrijving van de geschiedenis van het onderzoek naar erfelijkheid, genen en DNA. Hoekstra beschrijft het monnikenwerk van Gregor Mendel, die halverwege de negentiende eeuw de erfelijkheidswetten ontdekte door talloze erwtenplanten met elkaar te kruisen. Natuurlijk komen ook Watson en Crick aan het woord, het tweetal dat in 1953 de structuur van het DNA ontrafelde. Ook kloonschaap Dolly en stier Herman komen uitgebreid aan bod.

Tot in detail laat Hoekstra de lezer kennismaken met de structuur van het DNA en de manier waarop het molecuul zich vermenigvuldigt. Droge leerstof doorspekt hij met verhelderende voorbeelden uit het dagelijks leven en de recente geschiedenis, zoals de identificatie van Saddam Hussein aan de hand van zijn DNA-profiel en het nut van de snelle ontrafeling van de genetische code van het SARS-virus.

Gendeterminisme
”De blauwdruk” is een aanrader voor iedereen die meer wil weten over erfelijkheid en de gevolgen van de toegenomen kennis voor onze samenleving. De schrijver is duidelijk iemand met kennis van zaken en kan goed uitleggen. Overigens maakt Hoekstra een flinke blunder door te spreken over Susan in plaats van Louise Brown, de eerste IVF-baby. Soms gebruikt hij lastige begrippen zonder ze uit te leggen; niet iedereen zal bijvoorbeeld begrijpen wat hij bedoelt met „DNA-fragmenten scheiden door elektroforese in een gel.”

Hoekstra laat tussen de regels doorschemeren hoe hij over gevoelige onderwerpen denkt, maar legt de lezer geen keuze op. Wel keert hij zich fel tegen het gendeterminisme, een stroming in de genetica die meent dat de genen ons volledig domineren en omgevingsfactoren nauwelijks een rol spelen. James Watson -een van de ontdekkers van de DNA-structuur- en evolutionist Richard Dawkins zijn enthousiaste ambassadeurs van deze theorie. Ze gaan ervan uit dat mensen met gezonde genen uitzicht hebben op een lang leven en zien een toekomst voor zich waarin voor iedere kwaal een genetische oplossing is.

Hoekstra gelooft dat niet en keert zich tegen optimistische berichtgeving rond gentherapie. „Onverantwoord”, noemt hij uitspraken van wetenschappers die menen dat er binnen twintig jaar een oplossing is voor tal van erfelijke aandoeningen en zelfs voor kanker.