Neem Afghanistan, neem het klimaatrapport van het IPCC. Dat lijken twee verschillende dingen, maar er is een gemene deler. Van mensen die vooral aan hun eigen belang denken, die eerst en vooral voor zichzelf en hun eigen comfort gaan, die zich bij keuzes niet laten leiden door de vraag: ”wat is goed voor de ander?” –ver weg of de generatie na je–, maar door: ”wat is het beste voor mij, of voor mijn land?” De mensheid vernietigt zichzelf en maakt de wereld kapot –Gods schepselen en Gods schepping– maar moet wél kunnen blijven barbecueën. Die absurditeit, daar word je niet vrolijk van.

Natuurlijk, er speelt een veelheid van factoren, en het gaat om complexe problematiek, dus één handelingswijze is niet de oplossing. En natuurlijk, dat gevoel van machteloosheid, dat het onbezorgde leven voorgoed voorbij is, dat is niet iets van deze zomer. Dat dragen mensen soms jarenlang met zich mee – denk aan de toeslagenaffaire. Of levenslang. Denk aan een kind dat een groot verlies of trauma meemaakt, een jongere die zo gepest wordt tot zij er depressief en suïcidaal van wordt. De pijn die wij mensen elkaar aandoen, gaat maar door en houdt niet op, gebroken levens rijgen zich aaneen. Eigenlijk iets waar je niet van hoeft op te kijken. Want het is ons gezegd dat er zware tijden zullen zijn. Omdat mensen liefhebbers zijn van zichzelf en hun eigen genot, onmatig en wreed (2 Timotheüs 3).

Wat is het antwoord, wat kun je eraan doen? Op wereldniveau maar weinig als gewone burger. En dat doet iets met je stemming. Volgens psycholoog Martin Seligman ga je je somber en depressief voelen wanneer je ontdekt (of aangeleerd krijgt) dat je de situatie niet kunt veranderen, dat je hulpeloos en machteloos bent. Het zou mij niet verbazen als dat onder de cijfers ligt van het recente CBS-rapport over psychische gezondheid. Daarin komt naar voren dat juist jongeren last van psychische klachten hebben. Soms voel je hun zorg om het klimaat, om de wereld, proef je hun verlangen om betere keuzes te maken, maar ook de frustraties omdat degenen die de macht hebben de urgentie niet lijken op te pakken. Of omdat ze in de coronacrisis thuis geparkeerd werden en het gevoel hadden vergeten te zijn.

De wereld is hard, kil en onveilig, een realiteit waarvan je het liefst zou willen weglopen. Tenminste, zo dacht Sigmund Freud er meer dan honderd jaar geleden over, en ergens heeft hij wel een punt. Door die harde werkelijkheid ontstaat het verlangen naar bescherming, naar een almachtige Vader Die voor je zorgt, aldus Freud. Geloof is volgens hem dan ook niets anders dan het verlangen naar een sterke Vader. Dat ”niets anders dan” is natuurlijk onzin, of beter gezegd, een wetenschappelijke denkfout – al zal ik de laatste zijn om te ontkennen dat psychologische behoeften en verlangens meespelen in geloof en geloofsbeleving. Tegelijk wijst Freud wel de goede richting uit: die van God, de almachtige Schepper van hemel en aarde, bij Wie het nooit uit de hand loopt, Die te vertrouwen is, en Die in Christus ook mijn God en Zaligmaker wil zijn en zorgt met alles wat nodig is (H.C. zondag 9). God laat Zijn schepping nooit los. Zijn Geest zucht mee met ons zuchten en dat van de schepping. En Zijn Zoon wijst mensen een weg om te gaan door dit jammerdal, om het met de woorden van de Catechismus te zeggen. De weg van liefde tot God en tot elkaar, de weg van bekering dus. Misschien is dat ook wel een uitweg uit bezorgdheid en machteloosheid: je kunt altijd iemand liefhebben, op wat voor manier dan ook, hoe klein en aarzelend ook. Zeker als je ontdekt dat je geliefd bent.

De auteur is rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Kicg), onderdeel van Eleos en De Hoop ggz, en bijzonder hoogleraar klinische godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.