Afghanistan wordt wel het kerkhof van de grote rijken genoemd. Hier liep in de 19e en begin van de 20e eeuw de Britse kolonisatiepolitiek stuk. Na drie oorlogen wisten de Engelsen niet verder te komen dan in het land enkele vazalvorsten aan te stellen. Maar echt buigen voor de Britse troon deden de Afghanen niet.

Evenzo slaagden de Russen er in de jaren tachtig van de vorige eeuw niet in om Kabul in het gareel te krijgen. Na een strijd en bezetting van negen jaar bliezen de Sovjettroepen in 1989 de aftocht. Weliswaar hadden de Russen een Afghaans leger opgezet en getraind, maar Moskou was er niet in geslaagd controle over de guerrillastrijders te krijgen. Die bleven de baas op het platteland. Verschillende historici wijzen erop dat het na die aftocht gedaan was met de Russische macht buiten het Sovjetrijk. De ene na de andere satellietstaat ging nadien zijn eigen weg.

Overwinningsvaandel

En dan nu de Amerikanen. Na twintig jaar in Afghanistan te zijn geweest, hebben ze zich recent teruggetrokken. Weliswaar zegt president Biden dat de strijd niet voor niets is geweest. Osama Bin Laden en zijn terreurorganisatie zijn immers uitgeschakeld. Maar iedereen die de laatste weken het nieuws heeft gevolgd zal moeten concluderen dat dit een wel erg rooskleurige voorstelling van zaken is. De aftocht van de Amerikanen had bepaald niet iets van het glorieuze vertrek van een overwinnaar. Het is ook veelzeggend dat duizenden veteranen of nabestaanden van omgekomen militairen in de VS zich afvragen: Waar zijn de militaire acties in Afghanistan van de achterliggende twintig jaar goed voor geweest? Wat is de opbrengst? Een dergelijke vraag wordt niet gesteld als er sprake is van een blijde terugkeer waarbij de thuiskomende militairen het overwinningsvaandel meevoeren. Maar daar leek de thuisreis van de Amerikaanse militairen in de verste verte niet op. Integendeel, net als eerder de Britten en de Russen zijn de Amerikanen met de staart tussen de benen vertrokken. Is daarmee het eind van de Amerikaanse hegemonie bereikt en wordt Amerika inderdaad nu bijgezet op de Afghaanse begraafplaats van de wereldrijken?

Vernederend

Bruce Buchanan, hoogleraar politiek bestuur aan de University of Texas in Austin, vindt het nog veel te vroeg om dergelijke conclusies te trekken. „Een gerijpt oordeel kun je op zijn vroegst over 25 jaar geven. Na de nederlaag in Vietnam in 1975 dacht heel de wereld dat Amerika als leider van de internationale gemeenschap had afgedaan. Maar al heel snel bleek dat de VS veerkracht genoeg hadden om de leidersrol weer op te pakken. Evenzo met de aanslagen van 9/11. Het land was verdoofd en vroeg zich vertwijfeld af hoe die aanval mogelijk was. Het was tot dan toe immers onbestaanbaar geweest dat Amerika binnen de eigen grenzen geraakt kon worden. Maar al na een paar dagen zeiden we bij monde van de president: „Dit pikken we niet.” En ziedaar: Saddam Hussein en Osama bin Laden hebben het onderspit moeten delven. Die veerkracht zit in onze volksaard. Die kan ons nu ook weer helpen er snel bovenop te komen. En omgekeerd weten we ook niet waar de islamitische terroristen toe in staat zijn. Dus conclusies over een uitgespeelde rol van de VS zijn sowieso voorbarig.”

Leider

Voor Robin Wright, journalist en lid van het US Institute of Peace, is het wel een uitgemaakte zaak: de vis is een kopje kleiner gemaakt. „De terugtocht van Amerika uit Afghanistan is minstens zo vernederend als in 1989 de terugtrekking van de Sovjet-Unie uit dat land. Dat was een gebeurtenis die heeft bijgedragen aan het einde van het Sovjetrijk en zijn heerschappij. Dat gaat ook nu met Amerika gebeuren. Het gezag van Washington in de wereld is niet meer onbetwist.”

Hoewel bijna iedere Amerikaan toegeeft dat met de nederlaag in Afghanistan het imago en gezag van de VS een gevoelige tik hebben gekregen, zijn er weinig die zo ver gaan als Wright. In ieder geval is Rich Lowry, hoofdredacteur van het conservatieve tijdschrift National Review, het absoluut oneens met Wright.

Volgens Lowry is de macht van Amerika niet gebroken. Daarvoor voert hij een aantal argumenten aan, zoals de economische macht van de VS. „Op dat terrein zijn we nog steeds de dominante leider van de wereld. Daarnaast staan we op het gebied van wetenschap, technologie en onderwijs aan de top. Maar vooral is belangrijk dat we militair superieur zijn.”

Politicoloog Cal Jillson van de Southern Methodist University in Dallas vindt discussies over de mate waarin Amerika nog leider van de wereld is „vrij academisch en minder relevant.” „Hoe we het ook wenden of keren, Amerika zal in de nabije toekomst een leidende rol in de wereld blijven spelen. Dat kan ook niet anders. Het is nog steeds nodig dat de VS de internationale rechtsorde bewaken. Met de permanente dreiging van terreurbendes neemt de noodzaak van samenwerking tussen landen alleen maar toe. Maar als je samenwerkt, heb je ook een leider nodig. Dat is de rol van Amerika.”

Kritische vragen

Ook de befaamde Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama probeert de liberale democratie te redden huldigt de gedachte dat Amerika’s rol in de wereld nog niet is uitgespeeld. „Het land heeft nog steeds veel economische en culturele voordelen die maar weinig andere landen kunnen evenaren”, schrijft hij in een recente bijdrage voor The Economist. Het grootste gevaar dat Amerika’s leidende positie in de internationale gemeenschap bedreigt is volgens Fukuyama de binnenlandse polarisatie. „Tijdens de Koude Oorlog en in het begin van deze eeuw bestond er bij de elite consensus over dat de leidende rol van Amerika in de wereld bewaard moest blijven. Maar door de schrijnende en schijnbaar eindeloze oorlog in Afghanistan en in Irak verzuurden veel Amerikanen. Zij gingen kritische vragen stellen bij de Amerikaanse betrokkenheid.”

Over de vraag of de oorlog in Afghanistan tot een einde moest worden gebracht, zijn de meeste Amerikanen het wel eens. Driekwart van de bevolking is die gedachte toegedaan. Dat twintig jaar strijd weinig heeft opgeleverd, vindt ook meer dan twee derde van de burgers.

Toch zegt Fukuyama dat de binnenlandse polarisatie in Amerika het buitenlands beleid rechtstreeks heeft beïnvloed. „Tijdens de jaren van Obama namen de Republikeinen een havikachtige houding aan en bestreden ze de Democraten vanwege hun belangstelling voor de Russische politiek en voor hun vermeende naïviteit ten opzichte van president Poetin. Voormalig president Trump draaide echter de rollen om. Hij zocht toenadering tot Poetin. Met welk gevolg? Vandaag de dag gelooft ongeveer de helft van de Republikeinen dat de Democraten een grotere bedreiging vormen voor de Amerikaanse samenleving dan Rusland.”

Schadelijk

„Die scherpe tegenstellingen stempelen de buitenlandse politiek van de VS en zijn schadelijk voor de leiderspositie van Amerika in de wereld”, zegt Fukuyama. „Voor welk land is het dan nog aantrekkelijk om het voorbeeld te volgen van een natie die intern tot op het bot is verdeeld?”

Cal Jillson voelt daar wel in mee. „Je zou verwachten dat na de drama’s van Vietnam, 9/11 en nu Afghanistan de Amerikanen wel enige bescheidenheid zouden tonen. Zo heldhaftig is het recente verleden niet verlopen. Maar de meeste Amerikanen denken daar niet over na. Zij zijn helemaal niet druk met het buitenlands beleid, laat staan dat ze meer nederigheid bepleiten.”

Het zijn volgens Jillson vooral binnenlandse kwesties als rassen- en inkomensongelijkheid, Covid-19 en de trage economische groei die mensen bezighouden. „Ook de strijd tegen het terrorisme staat niet boven aan het lijstje aandachtspunten. Amerikanen vinden die dreiging vooral van belang omdat als gevolg daarvan de surveillances en persoonscontroles in de VS zijn toegenomen. De vraag hoeveel terroristen zijn gepakt, raakt hen veel minder.”

Amerikaanse droom

Jillson denkt dat een pleidooi om meer bescheidenheid in de internationale arena te tonen alleen maar verbazing op zal roepen. Bescheidenheid? Hoezo? Is dat nodig dan? En vooral: welk voordeel hebben we hiervan?

Bruce Buchanan zit min of meer op diezelfde lijn? „Ja, Amerikanen moeten beseffen dat ze niet onfeilbaar zijn. Maar nee, nederigheid tonen is nergens voor nodig”, zegt hij. „Amerika is niet verslagen. Het heeft nog steeds genoeg militaire en economische middelen om de nationale belangen te verdedigen. Dat moeten de VS doen. Meer niet. En dat kunnen en mogen ze met een fier opgeheven hoofd doen. Vietnam, 9/11 en Afghanistan waren klappen die Amerika moest incasseren. Maar ze hebben het land uiteindelijk sterker gemaakt. Van het einde van de Amerikaanse suprematie is geen sprake. En dus van de Amerikaanse droom evenmin. Terecht.”