Zo vatte prof. dr. Mechteld Jansen vrijdag haar vakgebied missiologie (zendingswetenschap) samen. Ze sprak als scheidend rector tijdens de opening van het academisch jaar van de Protestantse Theologische Faculteit (PThU) in Amsterdam.

Een van de meest in het oog springende grenzen tussen mensen is die van het volk en de elite, een afgrenzing die zich de afgelopen tijd lijkt te verharden. „Populisten” als de Amerikaanse oud-president Donald Trump en de Britse politicus Nigel Farage hebben volgens haar de neiging om een wig te drijven tussen het volk en de elite. Prof. Jansen: „Populisten sacraliseren ”het volk” en plaatsen het als heilig tegenover de corrupte elite. Populistisch leiderschap hamert voortdurend op dit verschil: het volk is authentiek en oprecht, de daarvan afgegrensde elite is oneerlijk en laat zich volledig door nepotisme, vriendjespolitiek, leiden.”

Vergeten bedelaar

Bijbels gezien staat het volk vooral voor de grote vergeten groep zonder naam, zo zei prof. Jansen. „In de christelijke theologie heeft het verlossen van het volk vaak te maken met het ontrukken uit de vergetelheid: een naam geven aan wie nooit bij name genoemd werden. Een voorbeeld is het verhaal van de rijke man en de arme. Lazarus sterft en wordt in Abrahams schoot opgenomen en is niet langer de naamloze, vergeten bedelaar.”

De onlangs overleden Britse opperrabbijn Jonathan Sacks inspireert de hoogleraar missiologie om theologisch na te denken over de algemeen menselijke behoefte om een thuis te hebben en ergens bij te willen horen. „Het thuis dat mensen in een samenleving elkaar moeten kunnen bieden is, aldus Sacks, niet een hotel waarin je elkaar volkomen kunt ontlopen, noch een permanent logeeradres waarin de gastheer of gastvrouw de regels blijft bepalen, maar een gezamenlijk te bouwen huis. Om dat huis te bouwen heb je een verbond nodig. Zo ging het ook bij het ontstaan van het volk Israël.” De samenleving heeft volgens prof. Jansen dan ook een sociaal verbond nodig dat verder gaat dan een sociaal contract.

Naast de opperrabbijn laat de scheidend rector zich inspireren door paus Franciscus. „In zijn theologie heeft de paus het hele volk op het oog. De elite kan delen in het Evangelie door vriendschap te sluiten met het volk. Samen kunnen zij de strijd aangaan tegen de wanhoop van de werkloosheid, het vuil en de ziektes. Alles draait om het steeds opnieuw sluiten van een sociaal en cultureel pact, een overeenkomst met betrekking tot de manier waarop we willen samenleven.”

Huisjesmelker

In de zending moet niet vanuit verovering maar vanuit verzoening worden gedacht, aldus prof. Jansen. „Geen beschavingsoffensief en geen volksverheffing, een term die nog over is gebleven uit het oude missiedenken. Er moet ook een einde komen aan alle haatdragende en haatzaaiende taal over en weer. Nee, de elite bestaat niet alleen maar uit arrogante kunstliefhebbers en huisjesmelkers. Nee, het volk is niet uit op gratis scootmobielen. Als ik maar op één ding zou mogen inzetten met het oog op het doorbreken van de grenzen tussen volk en elite, dan zou ik inzetten op een feest en op wat in de theologie de doxologie wordt genoemd.”

Prof. Jansen werd tijdens haar afscheid toegesproken door studenten, mr. Piet Hein Donner, dr. Lieke Werkman en ds. Marco Batenburg. De nieuwe rector van de PThU, prof. dr. Maarten Wisse, sprak in zijn rede de hoop uit dat de westerse academische theologie „opnieuw geboren” zal worden, zodat opnieuw ontdekt wordt wat de „ziel” van de theologie is.