Soms denken wij dat wij als eersten te maken krijgen met een waaier aan religieuze overtuigingen. Dan komen de verschillende stromingen in de islam op ons netvlies en met name de aanslagen en de onderliggende radicaal religieuze motieven. Het is echter een misvatting om te denken dat dit voor Nederlanders allemaal nieuwe ontwikkelingen zijn. Er is in onze gewesten al eeuwenlang, vanuit handelsbetrekkingen en reisbeschrijvingen, kennis van zeden, gewoonten en religieuze overtuigingen van andere volken. In de 16e en 17e eeuw verbaasde men zich over de maatschappelijke en religieuze eigenaardigheden van de volken in Oost en West. Men nam van nabij kennis van wrede zeden en gewoonten en sprak daarover verbazing en afschuw uit.

De vraag is hoe ”onze voorouders” binnen het kader van hun gereformeerde geloofsopvatting hiermee omgingen? Dat betreft vaak de veel genoemde verhouding koopman-dominee. Enerzijds waren ze heel pragmatisch. Handel is handel en dan moet je wel in zo’n culturele en religieuze context kunnen en willen werken! Al te veel scrupules belemmeren de kansen die daar liggen en spelen de concurrerende naties in de kaart. Vanuit het thuisfront was er echter ook aandrang om de handelscontacten en -bezittingen te benutten voor de verbreiding van de zuivere gereformeerde religie in andere werelddelen.

Sinds de kerkelijke staalkaart van Nederland steeds meer scheidingen en splitsingen is gaan vertonen (voor, tijdens en na de Afscheiding), is het boeiend om na te gaan wat deze versnippering betekende voor de opvattingen over andere landen en volken. Trok men zich terug in eigen bolwerken, emigreerde men om elders een nieuw bestaan op te bouwen of zag men juist een missionaire roeping. Soms duurde het betrekkelijk lang voordat men het zendingswerk vormgaf.

De benadering van de medemens in andere culturen en met andere religieuze overtuigingen verdient de aandacht. Inmiddels is mede door de moderne media de wereld steeds meer een dorp geworden. Er zijn verschillen tussen de generaties, ook in de gereformeerde gezindte, voor wat betreft gebruik en vaardigheden inzake de sociale media. In het algemeen is veel kennis over andere culturen gemakkelijk te vergaren, maar hoe waardeer je dan de verschillende opvattingen en overtuigingen?

Je kunt alles afdoen met een beroep op het exclusieve karakter van de eigen christelijke geloofsovertuiging en vervolgens niet de moeite doen om werkelijk kennis te nemen van de drijfveren en essentie van andere opvattingen. Je plaatst je daarmee grotendeels buiten het hedendaagse gebeuren en participeert niet adequaat in de discussies en beslissingen.

Er dreigt het gevaar van verkeerde, eenzijdige voorlichting naar twee kanten. Dat kan uitmonden in complottheorieën en doorgeslagen achterdocht of juist leiden tot een enorme relativering op vrijwel alle terreinen van het maatschappelijke en religieuze leven.

Wat mag er in dezen van christenen verwacht worden? Juist voor hen ligt er nu meer dan ooit de uitdaging om ook in de mondiale samenleving op te komen voor een Bijbels geluid. Veel van de conflicten die de wereld op dit moment diep raken, hangen samen met verschillen in levensovertuiging, opvattingen over recht en onrecht, ethische dilemma’s op veel levensterreinen en extreme ongelijkheid. Door de verschillende crises zijn de zaken verder op scherp komen te staan. Zwijgen is dan nalatigheid.

Drie elementen zijn essentieel. Een grondige bezinning op het Bijbelse gedachtegoed over de positie van het christelijk geloof te midden van andere opvattingen. Gedegen kennis van de huidige context waarin de boodschap tot klinken mag en moet worden gebracht. Dat vraagt ten derde gebed om inzicht en een eerlijke reflectie op eigen opvattingen, motieven en praktijk. Fundamenteel is daarbij dat de liefde van Christus ons dringt om integer en bewogen te participeren in de complexe mondiale samenleving met het oog gericht op Zijn Koninkrijk.

De auteur is emeritus hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Weerwoord gaat in op vragen die in deze tijd op christenen afkomen.