“Zij willen dat gesprek over de inhoud niet met ons aangaan”, zegt Ploumen. “Ik vind dat spijtig, vooral omdat Nederland echt wel zit te wachten op oplossingen, en die raken een beetje uit zicht.”

GroenLinks-leider Jesse Klaver noemt de inhoudelijke verklaring die hij van VVD en CDA heeft gekregen “ontoereikend”. Hij erkent dat er verschillen zijn, maar “heeft niet kunnen vaststellen” dat die niet te overbruggen zijn. “Het hele idee van een formatie is dat je daar met elkaar over gaat praten.”

De twee linkse partijen zijn niet allebei nodig om de grote middenpartijen VVD, D66 en CDA aan een meerderheid in de Tweede Kamer te helpen. Maar ze willen niet zonder elkaar meeregeren en trekken al tijdens de hele kabinetsformatie samen op.

Niet verstandig

Rutte en Hoekstra zeggen graag bereid te zijn met de PvdA óf GroenLinks te onderhandelen over de formatie van een nieuw kabinet. Maar een vijfpartijencoalitie waar beide partijen deel van uitmaken „ligt niet voor de hand”, vinden zij.

„Wij hebben een aantal argumenten waarom wij dat niet verstandig vinden”, zei Rutte na afloop van een gesprek met de leiders van D66, CDA, PvdA en GroenLinks bij informateur Mariëtte Hamer. Hij vreest voor de stabiliteit van zo’n coalitie, wanneer niet alle partijen nodig zijn voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Van wantrouwen is volgens de VVD-leider geen sprake.

Ook inhoudelijk denkt de demissionair premier zaken te kunnen doen met de PvdA en GroenLinks. „Wij weten wat er leeft in die partijen, en wij zullen ook de komende jaren de handen uitsteken en inhoudelijk de samenwerking proberen te zoeken. Alleen niet in een vijfpartijenkabinet.”

Hoekstra benadrukt dat voor hem „heel veel varianten” bespreekbaar zijn. Een kabinet met de PvdA óf GroenLinks noemt hij „zonder meer het overwegen waard”. Maar ook hij vindt het „niet logisch” om te regeren met meer partijen dan strikt noodzakelijk zijn voor een parlementaire meerderheid. Hij vreest dan ook minder van zijn eigen programma te kunnen waarmaken.

Heel moeilijk

D66-leider Sigrid Kaag vindt het „heel moeilijk” uit te leggen dat VVD en CDA samenwerking met het ‘linkse blok’ van PvdA en GroenLinks uitsluiten. Zelf blijft zij erbij dat zij een hernieuwde coalitie met de ChristenUnie niet voor de hand vindt liggen.

VVD en CDA hebben nu ook formeel de deur dichtgegooid voor een vijfpartijencoalitie waar zowel de PvdA als GroenLinks deel van uitmaakt, nog voordat daar inhoudelijk over gesproken is. „Ik betreur dat enorm”, zegt Kaag, die na de verkiezingswinst van haar partij in maart steeds gepleit heeft voor een zo progressief mogelijk kabinet.

D66 en VVD hebben volgens Kaag in een onderhandelingsstuk „goede ideeën” op tafel gelegd waarvan zij hoopte dat die de basis konden vormen voor samenwerking tussen links en rechts. Zij roemt ook de „historische stap” die PvdA en GroenLinks hebben gezet door de handen ineen te slaan.

„Het is heel moeilijk voor ons om de uitsluiting van GroenLinks en de PvdA zomaar te zien als een logische stap”, zegt Kaag. Zij vindt dat het nu aan de VVD als grootste partij is om een uitweg te zoeken uit de impasse.

Minderheidskabinet

ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers ziet na de uitsluiting van PvdA en GroenLinks door VVD en CDA mogelijkheden om door te gaan praten over een minderheidskabinet. Dat is volgens hem nu de aangewezen route.

Zo’n kabinet moet volgens Segers wel een vruchtbare samenwerking kunnen aangaan met zowel de Tweede als Eerste Kamer. VVD, D66 en CDA hebben al 72 zetels. De weg naar 76 zetels is dan kort, stelt hij na overleg met D66-leider Sigrid Kaag. Het stuk dat VVD en D66 samen hebben geschreven was in zijn ogen onvoldoende om „de fundamentele ongelijkheid” die er in zijn ogen is op meerdere terreinen, aan te pakken.

Volgens Segers zijn alle wegen naar een meerderheidscoalitie nu eigenlijk onbegaanbaar. Hij zinspeelde al eerder op een minderheidskabinet. „Dat zou goed zijn voor de open verhoudingen tussen kabinet en Kamer. Dat kan ook bijdragen aan een andere bestuurscultuur. Ik hoop dat er nu heel snel alsnog onderhandelingen over de inhoud kunnen beginnen. " Tegelijk benadrukt hij dat zijn partij „geen gedoogpartner, geen vast maatje” van een minderheidskabinet’ zal worden. Wel zal hij de ChristenUnie zich constructief opstellen.