De terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Afghanistan was begin augustus al goed voor een openbare felicitatie aan „het islamitische emiraat Afghanistan” uit Mali. Afzender was de leider van terreurgroep JNIM, Iyad Ag Ghali.

Nu zijn de JNIM en de taliban gelieerd. JNIM opereert onder de vlag van al-Qaida, maar Ag Ghali zwoer bij de oprichting in 2017 ook trouw aan talibanleider Haibatullah Akhundzada. Dat was geen vreemde actie: eerder deed al-Qaidavoorman Ayman al-Zawahiri dit al.

De omstandigheden in Mali en Afghanistan vertonen bovendien veel gelijkenissen. Amerika viel in 2001 Afghanistan binnen om al-Qaida te verdrijven; Frankrijk intervenieerde in 2012 in Mali om de strijd aan te binden tegen jihaditische groepen in het noorden van het land. In zowel Afghanistan als in Mali waren de operaties tegen de jihadisten effectief, terwijl het vervolg moeizaam verliep.

Zoals de westerse troepen de taliban er niet onder kregen, zo lukt het de Fransen en hun bondgenoten niet om de terreur in West-Afrika in te dammen. Er is eerder sprake van het omgekeerde effect. „Hoe meer het Franse leger betrokken is (in Mali, MW), hoe sterker het gewapende jihadisme dat het bestrijdt, wordt”, schreef de Franse journalist Christiophe Ayad in november 2017 al in Le Monde. Boven zijn bijdrage stond de kop: ”Mali is ons Afghanistan”.

Vanuit Mali vindt de terreur intussen een weg naar omringende landen, zoals Burkina Faso en Niger. Ook elders op het continent krijgen jihadistische groepen steeds meer voet aan de grond. Een donderdag gepresenteerde VN-rapportage over de wereldwijde dreiging van terreurgroep Islamitische Staat (IS) noemt de snelle verspreiding van IS in Afrika „de meest alarmerende ontwikkeling van de afgelopen zes maanden.”

Het gevolg is dat veel Fransen het nut van de operatie in Mali niet meer inzien. De Franse president Emmanuel Macron kondigde in juni dan ook aan de Franse aanwezigheid in Mali vanaf begin 2022 fors te reduceren, hoewel zeker niet tot het nulpunt. De Fransen willen bovendien blijven participeren in een bredere, internationale missie.

Toch zorgt dit vooruitzicht in combinatie met het nieuws uit Afghanistan voor onrust onder burgers in Mali, blijkt uit reportages uit de hoofdstad Bamako. Tegenover het Franse persbureau AFP zei een inwoner te vrezen dat de noordelijke plaats Gao „binnen een half uur” na vertrek van de Fransen in handen van jihadisten zal zijn gevallen. Andersom is de val van Kabul een opsteker voor groepen als JNIM. „De taliban zijn een voorbeeld van geduld voor al-Qaida”, verzekerde Sahelexpert Adib Bencherif in het tijdschrift Jeune Afrique.

Mali en Afghanistan vallen niet in alles zomaar naast elkaar te zetten. De context is wezenlijk verschillend. In beide landen is echter gebleken dat enkel militaire interventie geen duurzame oplossingen biedt. Het is belangrijk daarbij te beseffen dat de terreurgroepen in Mali en andere West-Afrikaanse landen niet puur ideologisch zijn geëngageerd, maar er ook specifieke politieke agenda’s op nahouden. Zonder te werken aan de lokale ressentimenten die daaraan ten grondslag liggen, zullen de groepen altijd weer aanwas krijgen.