We kijken er nauwelijks meer van op. Een stroom aan mediaberichten stelt vrijwel wekelijks situaties van overlast en onrecht in verband met migranten in Europa aan de kaak. De Europese aanpak van migratie sleept zich ondertussen voort van crisis naar crisis. Hoopvolle én realistische oplossingen lijken ver weg.

Sommigen suggereren wel dat zij deze oplossingen gevonden hebben. Bijvoorbeeld het herintroduceren van werkvergunningen voor Poolse gastarbeiders of een Marshallplan voor Afrika. Maar we moeten erkennen dat er geen enkele oplossing is die vanuit elke invalshoek ideaal is.

Ook het publieke debat over migratiebeleid zit op slot. Bij elk incident –bijvoorbeeld een teruggeduwde rubberboot of een opgedoekte illegale huisvesting voor arbeidsmigranten– snellen opiniemakers naar voren om vanuit ingegraven posities elkaar te bestoken via Twitter of de opiniepagina’s van kranten.

Bouwsteen

De afgelopen twee jaar ben ik voor het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie op zoek gegaan naar een weg uit de loopgraven van het migratiedebat. Hiervoor heb ik zo’n honderd gesprekken gevoerd met praktijkdeskundigen. Onder hen waren politici, ondernemers, vakbondsbestuurders, werknemers van christelijke niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) en natuurlijk migranten zelf.

Dé oplossing voor het migratievraagstuk ben ik tijdens deze gesprekken niet op het spoor gekomen. Maar ik stuitte wel op een belangrijke bouwsteen –wellicht het fundament– van een hoopvol en verbindend verhaal over migratiebeleid.

Die bouwsteen is een gezond pragmatisme. Laat de praktijk de weg wijzen in het migratievraagstuk. Het denken vanuit een ideologie of vanuit systemen zit pragmatische oplossingen niet zelden in de weg. Maar deze oplossingen komen wél op tafel als we in gesprek gaan met praktijkdeskundigen.

Sancties

Pragmatische oplossingen ontstaan vaak lokaal, in reactie op migratie. Denk bijvoorbeeld aan campussen voor arbeidsmigranten of een tijdelijke opvang voor dakloze migranten. Deze lokale initiatieven kunnen de levensomstandigheden van arbeidsmigranten concreet verbeteren én helpen om overlast voor omwonenden te voorkomen.

Maar pragmatisme kan ook helpen bij de aanpak van de grondoorzaken van migratie. Zowel rechtse politici als linkse hulpverleners, om maar eens twee herkenbare groepen op te voeren, erkennen bijvoorbeeld dat voor veruit de meeste migranten die Europa bereiken economische motieven de belangrijkste reden vormden om te migreren. Dat geldt zelfs voor migranten uit erkende conflictgebieden als Syrië. Zij ontvluchten bovenal een land waarin de economie, mede door de

westerse sancties, al jarenlang niet meer functioneert. Verschillende hulpverleners zijn daarom voorstander van een heroverweging van de sancties tegen Syrië. Wellicht moeten we daarbij (knarsetandend) aan Rusland concessies doen.

Dat rechtse politici en linkse hulpverleners als het gaat om de oorzaken van migratie elkaar vinden, illustreert dat de confrontatie met de praktijk ook tot verbinding kan leiden. Verschillen die op Twitter nog heel groot leken, worden kleiner als we rond de praktijk met elkaar in gesprek gaan.

Idealen

Spreken over pragmatisme is in christelijke kringen wellicht wat verdacht. Ik bedoel met pragmatisme dan ook niet een postmodern relativisme of een ethiek waarbij „het doel de middelen heiligt.” Christelijk pragmatisme draait om haalbare oplossingen, die werken in de praktijk en waarin steeds een echo van christelijke idealen doorklinkt. Soms sterk, soms zwak.

Volgens de filosoof en theoloog Reinhold Niebuhr moeten christelijke idealen eerst worden geconfronteerd met de complexiteit van de praktijk. Als we daaruit lering trekken, kan volgens hem de grootst mogelijke doorwerking van deze idealen worden bereikt. En dat is toch uiteindelijk wat we willen?

Dilemma’s

Christelijk-pragmatisch handelen vergt allereerst een gedetailleerde kennis van de praktijk. Laat de dilemma’s uit de praktijk ten volle op je inwerken. Zie de andere kant van deze dilemma’s. Denk niet te snel dat je de oplossing weet. Erken dat het migratievraagstuk misschien ingewikkelder is dan je vooraf dacht. Gemakkelijke oplossingen voor de problematiek van migratie bestaan niet en elke oplossing kost ons iets.

Laten we uit onze loopgraven stappen en samen het gesprek voeren over deze oplossingen. Laat de praktijk ons de weg wijzen in het migratievraagstuk.

De auteur heeft voor het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie onderzoek gedaan naar migratiebeleid, wat resulteerde in drie essays. De conclusies van zijn onderzoek zijn gepresenteerd tijdens een congres op 9 juli. Dit is een verkorte versie van zijn lezing tijdens dit congres. > wi.christenunie.nl/migratie