Even dachten christenen binnen en buiten Oezbekistan dat president Mirzijojev nu eindelijk over de brug kwam met een wetswijziging die meer ruimte zou geven aan christenen in het Centraal-Aziatische land. De realiteit is echter dat de aangebrachte wijzigingen niet de verwachte vrijheid brengen.

Het gaat om slechts kleine verbeteringen. Zo vereenvoudigt de wet, die sinds dinsdag op de officiële website van het Oezbeekse parlement (Narodnoye Slovo) staat, de registratie van religieuze organisaties: er zijn niet langer minstens honderd maar minimaal vijftig leden nodig om een kerk te laten registreren. Dat betekent dat het voor veel kleinere kerkgemeenschappen eindelijk mogelijk wordt om zich te laten registreren en een gebouw te huren of te kopen. Als keerzijde komt daar echter een nieuwe eis bij: alle vijftig leden moeten in dezelfde stad of gemeente wonen.

Volgens de nieuwe wet is er ook meer rechtsbescherming. Een religieuze organisatie verbieden, was voorheen gemakkelijker en ambtenaren mochten dat doen. In het vervolg is dit alleen mogelijk via de rechter. Religieuze organisaties hoeven bovendien voortaan niet meer te betalen voor een aanklacht bij de rechtbank tegen acties van ambtenaren.

Het mediaplatform Forum18, dat nieuws over vervolgde christenen naar buiten brengt, is kritisch: de wet „behoudt bijna alle restricties op de vrijheid van religie en geloof in de huidige religiewet.” Nog altijd mag geloof niet worden gepraktiseerd zonder toestemming van de staat; onderwijzen of evangeliseren is dus praktisch verboden. Het publiceren of distribueren van religieus materiaal is onderhevig aan censuur van de staat.

Dooi

De verwachtingen rond de 63-jarige president Mirzijojev waren hooggespannen. Er werd zelfs gesproken van een „dooi” na de dictatoriale hand van zijn voorganger, Islam Karimov, die de voormalige Sovjetrepubliek leidde sinds haar onafhankelijkheid in 1991 tot aan zijn dood in 2016. Echte hervormingen onder Mirzijojev bleven tot nog toe echter uit. Op sommige terreinen nam de repressie juist toe.

Oezbekistan werkte sinds 2019 aan de wet in samenwerking met de Verenigde Naties en de Verenigde Staten. Toch is de wet ook na de wijzigingen van dinsdag nog steeds in strijd met de wettelijke regels van de Verenigde Naties, waar het Centraal-Aziatische land sinds eind 2020 lid van is.

Hidzjab

Voor moslims in het overwegend islamitische land is er wel een grote verandering: de regel die het verschijnen in religieuze kleding (in het bijzonder hidzjabs) in de openbare ruimte verbiedt, is verwijderd. Dat is opvallend. In de afgelopen jaren heeft Oezbekistan, een strict seculier land op een bijna Sovjetachtige manier, namelijk weer meer actie ondernomen tegen de radicale islam. In een van de regio’s dwong de politie mannen hun baarden af te scheren, werd islamitische literatuur in beslag genomen en gingen ondergrondse islamitische scholen op slot.

In theorie is de wet dus vooral gericht op het tegengaan van de radicale islam. Dat is niet geheel onbegrijpelijk, aangezien het land in het zuiden grenst aan landen met een terreurverleden: Afghanistan en Tadzjikistan.

90 procent moslim

Knox Thames, een Amerikaanse diplomaat en religieadviseur, schrijft in het blad The Diplomat dat men met een dergelijke wet zulke problemen niet oplost: „Omslachtige registratieregelingen bestraffen bijvoorbeeld alleen groepen die legaal en bovengronds willen opereren. Noch de Islamitische Staat, noch de Islamitische Beweging van Oezbekistan zal registratie aanvragen, hoe laag de drempel ook is”, aldus Thames.

De wet op de vrijheid van geweten en religieuze organisaties werd in 1991 voor het eerst aangenomen in Oezbekistan. In 1998 werd de wet gewijzigd. Toen moesten veel religieuze organisaties zich opnieuw laten registreren. Dat hoeft deze keer niet. Van de ruim 2200 religieuze organisaties die in het islamitische Oezbekistan zijn geregistreerd, is 90 procent moslim. Er zijn (slechts) 157 christelijke en acht joodse gemeenschappen.