Alleen al naar de natuur kijken is goed voor je

Het is een wat merkwaardige paradox. Enerzijds zijn er steeds meer onderzoeken die aantonen dat het goed is voor de mentale en lichamelijke gezondheid om groen te zien en te ervaren. Maar tegelijkertijd lijkt de afstand tussen mens en natuur alleen maar groter te worden. Nieuwbouwwijken in stedelijk gebied, maar ook daarbuiten, zijn van dat laatste een soort illustratie. De huizen zijn vaak relatief groot, de percelen klein. Dat groen goed is voor het welbevinden van een mens, daar geeft zo’n buurt op geen enkele manier blijk van. Wie in een gemiddelde nieuwbouwwijk rondkijkt, wordt vooral omringd door stenen, beton en asfalt. De bewoners lijken dat in meerderheid ook prima te vinden. Als er al ruimte is voor een voortuin wordt die gretig betegeld of met een laag grind bedekt. En in de achtertuinen schieten de overkappingen als paddenstoelen uit de grond. Veel groen is er in zo’n wijk dus niet, dicht bij huis. Als de bewoners bomen of gras willen zien, zullen ze naar een park of natuurgebied moeten. ## Investering Ook al weet je dat het goed voor je is om naar buiten te gaan, de drempel om daadwerkelijk die stap te zetten kan best hoog zijn. Het is te warm, of het regent. Eerst moet er nog dit, en dan moet er nog dat. En vervolgens is het eigenlijk alweer tijd om te gaan koken. Wat op de achtergrond wellicht meespeelt: een eindje wandelen of even op een bankje in het park gaan zitten kan voelen als nutteloos tijdverdrijf. Misschien helpt de wetenschap dat het feitelijk een investering in lichamelijke en fysieke gezondheid is. Althans, dat is de overtuiging van Agnes van den Berg, bijzonder hoogleraar beleving en waardering van natuur en landschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dat de natuur ingaan goed is voor een mens staat voor haar als een paal boven water. Iedereen zou dat eigenlijk elke dag moeten doen. Veel tijd of moeite hoeft dat niet te kosten. Zelfs van een paar minuten in de natuur knap je al op. Sterker nog: alleen naar natuur kijken is ook al goed voor gezondheid en welbevinden. Soms merk je dat effect vrijwel onmiddellijk. Een verdrietig of somber gevoel? Een bos of een park in lopen (of naar natuur kijken) beurt een mens volgens Van den Berg al binnen tien seconden (wat) op. ## Wilde bloemen Nieuw is het inzicht dat natuur en buitenlucht belangrijk zijn voor mensen niet. De legendarische Britse verpleegster Florence Nightingale maakte zich er al sterk voor. Ze vond dat er in ziekenhuiszalen voldoende daglicht moest zijn en merkte dat patiënten sneller herstelden als ze naar buiten werden gereden. Nightingale verpleegde tijdens de Krimoorlog (1853-1856) gewonde soldaten. Daarover schreef ze in ”Notes on Nursing”: „Ik zal nooit vergeten hoe geestdriftig koortspatiënten reageerden op een bos kleurige bloemen. Ik herinner me nog dat toen ik ziek was ik een ruiker wilde bloemen kreeg en dat dat mijn herstel bespoedigde.” Dat laatste bedoelde ze letterlijk: je kikkert niet alleen op van een mooi boeket of zonlicht, het doet ook iets met het lichaam. „Men zegt dat alleen de geest daar gevoelig voor is. Dat is zeker niet het geval. Ook het lichaam ondervindt er de invloed van. Hoe weinig we ook weten over de wijze waarop we worden beïnvloed door vormen, kleuren en licht, we weten wel dat er fysieke effecten van uitgaan.” ## Vormen Op welke manier de natuur invloed heeft op gezondheid en welbevinden is nog niet helemaal duidelijk. Al is daarover inmiddels wel meer bekend dan in de tijd van Nightingale. De vormen van bomen en planten zouden een rol kunnen spelen, denkt Van den Berg. Alles wat groeit en bloeit, kenmerkt zich door grillige en zich herhalende patronen. „Die vormen trekken je aandacht zonder dat het moeite kost. Dat geeft een prettig gevoel.” Maar dat is zeker niet de enige verklaring. Van den Berg wijst ook op de stofjes die planten en bomen afscheiden, en die mogelijk een gunstige invloed hebben op het afweersysteem. „Los daarvan zorgt in de natuur verblijven ervoor dat je je verbonden voelt met alles wat leeft. Daar word je als mens blij en gelukkig van.” ## Op stoom Het onderzoek naar de gezondheidseffecten van de natuur staat in zekere zin nog in de kinderschoenen. Het is volgens Van den Berg pas in de jaren negentig van de vorige eeuw echt van start gegaan. Sindsdien is het in haar woorden „flink op stoom” gekomen. „Mensen denken weleens dat het een zweverig vakgebied is. Maar dat is echt niet zo. Het gaat om goed onderbouwde onderzoeken.” Dat contact met de natuur een gunstig effect heeft op mensen die stress ervaren, is bijvoorbeeld gebaseerd op onderzoek met proefpersonen. De ene groep is gestrest of vermoeid (gemaakt), de andere groep niet. Vervolgens wordt een deel van de proefpersonen in een omgeving met natuur geplaatst en het andere deel niet. Het doel is om te bepalen hoe snel de proefpersonen herstellen van de stress of de vermoeidheid die ze ervaren. „Dergelijke onderzoeken laten zien dat dat sneller gaat in een omgeving met natuur. Als iemand minimaal twintig minuten in de natuur is, neemt de hoeveelheid cortisol –het stresshormoon– in het lichaam aantoonbaar af.” Ook zonder het te meten merk je dat, denkt Van den Berg. „Je wordt rustiger en je voelt je beter.” Andere gunstige effecten van contact met de natuur zijn dat je je er beter door kunt concentreren en dat het de gedachten scherpt. Als je na een wandelingetje in de buitenlucht weer aan het werk gaat, zie je daardoor soms opeens de oplossing voor een lastig probleem waar je eerder niet uitkwam. Een dagelijkse portie natuur werkt ook preventief, concludeert Van den Berg uit onderzoek. De kans op een depressie wordt er kleiner door en de hersenen blijven fitter. Er is zelfs een positief effect aangetoond op lichamelijke aandoeningen als diabetes, obesitas en COPD. ## Hutje op de hei Van den Berg benadrukt dat het belangrijk is om regelmatig, liefst dagelijks, in de natuur te zijn. Wie in een grote stad tussen het beton woont en werkt en nooit in een park of bos komt, kan dat qua gezondheidseffect niet compenseren door twee keer per jaar een paar weken in een hutje op de hei of in een oerwoud te gaan zitten. „Geregeld in de natuur zijn heeft het grootste effect.” In het groen wonen is niet voor iedereen weggelegd, maar de bijzonder hoogleraar denkt dat het voor de meeste mensen wel haalbaar zou moeten zijn om meer met de natuur in contact te komen. Wie in de stad woont en werkt, zou ervoor kunnen kiezen om op de dagelijkse fietsroute een park aan te doen. Misschien is het een optie om in de buurt voor vergroening te kiezen, bijvoorbeeld door geveltuintjes aan te leggen. Wie alleen een balkon heeft, kan daar een kleine groene oase van maken. Van den Berg noemt ook een uit Engeland overgewaaid initiatief: gezond natuurwandelen. „Dat zijn wandelingen onder leiding van een vrijwilliger, waarbij een gids iets komt vertellen. Het gaat niet om het bewegen maar om de natuur. Zo’n initiatief kan mensen over de drempel heen helpen als ze er zelf niet toe komen om naar buiten te gaan. Vaak zie je dat het enthousiasme gaandeweg toeneemt.” „Het gaat om geregeld contact met de natuur. Dat kan ook door planten of bloemen naar binnen te halen. Of door op een bankje in het park te gaan zitten kijken, of vogels te gaan spotten. Dat kost allemaal niet veel moeite, maar het heeft echt effect.” ## Wroeten in de grond Ook de Britse psychiater Sue Stuart-Smith is overtuigd van het gunstige effect van natuur op mensen. Ze schrijft daarover in ”Tuinieren voor de geest” (De Bezige Bij, 2020), een niet altijd even gemakkelijk leesbaar, maar intrigerend boek. Al is het wel wat hinderlijk dat de auteur allerlei bevindingen door een evolutionaire bril beziet. Bijvoorbeeld de menselijke voorliefde voor bomen. Die geven structuur aan een plek en zorgen voor een veilig, beschut gevoel. Dat zou, volgens Stuart-Smith, weleens te maken kunnen hebben met het feit dat onze voorouders ooit in bomen leefden en daar hun nesten maakten. Een grappig terzijde in het boek is de passage over het nut van het geven van bloemen. Amerikaanse onderzoekers hebben in 2005 het effect van een boeketje als cadeau vergeleken met dat van andere geschenken. Wat blijkt: mensen die bloemen kregen, reageerden met een spontane lach en bleven daarna het langst in een goed humeur. Die lach heeft zelfs een naam: de Duchenne-lach – daarbij licht het hele gezicht op van oprecht plezier, las ik in het boek. Dat is toch aardig om te weten, de volgende keer dat er een presentje moet worden bedacht. ## Darmflora De kern van het betoog van Stuart-Smith is dat het mensen goed doet om een tuin te hebben en te onderhouden. Dat heeft, afgezien van de beweging, allerlei lichamelijke effecten. Ze meldt bijvoorbeeld dat de darmflora van mensen met een tuin diverser is dan van de rest van de bevolking. En dat dat te maken zou kunnen hebben met de stofjes die je inademt als je in de grond wroet. Stuart-Smith beschrijft ook diverse voorbeelden van het gunstige effect dat tuinieren heeft op mensen met psychische problemen, variërend van depressies en verslavingen tot het posttraumatisch stresssyndroom. De psychiater schrijft in haar boek dat ene Vivian vertelde dat ze door allerlei narigheid in haar leven een punt had bereikt dat ze niet meer wilde leven. Dat veranderde toen ze als deelnemer aan een project in een tuin ging werken. Het geheim? „Alle levende dingen in de tuin.” Dat tuinieren goed is voor de geest, is overigens ook al geen nieuw inzicht. Stuart-Smith beschrijft hoe haar opa Ted, die een ernstig trauma opliep in de Eerste Wereldoorlog, weer opkrabbelde nadat hij zich aanmeldde voor een eenjarige opleiding tot hovenier. Dat was in die tijd een van de vele initiatieven om ex-militairen te helpen hun plaats in de maatschappij weer in te nemen. Voor opa Ted pakte dat goed uit. „De wijze waarop hij zich verzoend had met een deel van zijn afschuwelijke ervaringen, wordt in onze familiemythologie toegeschreven aan de heilzame effecten van zijn werk in de tuin en op het land”, noteert Stuart-Smith. :::kader 1:::

Alleen al naar de natuur kijken is goed voor je

Groen & duurzaamheid

RD.nl in uw mailbox?