Excuses zijn een formele manier om te erkennen dat er onrecht heeft plaatsgevonden in het verleden, stelt Wouter Veraart, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. „Dat heeft veel meer status dan een spijtbetuiging of het tonen van berouw. Je laat dan zien dat je het leed wel voelt, maar geeft er geen formele erkenning aan.”

Volgens het stadsbestuur is dit dan ook „geen schuld die je kunt of moet willen afkopen.” In plaats daarvan zet de hoofdstad in op erkennen, verzoenen en „de ongelijkheid van nu bestrijden.”

Aansprakelijk

De kans dat Amsterdam financieel aansprakelijk kan worden gesteld na het maken van excuses over het slavernijverleden is „bijna nihil”, verwacht Veraart. „Dat komt omdat het onrecht al lang geleden heeft plaatsgevonden.” De hoogleraar weet dat vergelijkbare rechtszaken elders in de wereld niet tot een succes hebben geleid.

Herstelbetalingen zouden ook allerlei problemen met zich meebrengen. Zo zouden mogelijk mensen worden uitgesloten die „hun relatie met slavernij en het verleden moeilijker of niet kunnen aantonen”, niet in Nederland wonen of „geen weet hebben van hun verleden.”

Maar de excuses zijn wat Amsterdam betreft niet vrijblijvend. Met het uitspreken ervan ontstaat voor het stadsbestuur „een extra verplichting om zich in te zetten voor enerzijds het vergroten van de kennis over en de erkenning van wat er tijdens het slavernijverleden gebeurd is, en anderzijds het bestrijden racisme en ongelijkheid”.

In haar toespraak In het Oosterpark legde Halsema uit dat er een doorlopende lijn is tussen vroegere bestuurders die betrokken waren bij de slavenhandel en het huidige stadsbestuur. „Het ging om een aantal rijke families die alle machtige posities in de stad bekleedden.” Onderzoek heeft aangetoond dat Amsterdamse bestuurders een grote rol speelden in de organisatie en de aansturing van de internationale slavenhandel.

„Als bestuurder ben je formeel verantwoordelijk voor de daden van je voorgangers. Het is dan ook passend voor het zittende bestuur om excuses te maken”, vinden de burgemeester en wethouders. Wethouder Rutger Groot Wassink (diversiteit) zegt dat het nu zaak is om verder aan de slag gaan. „Want excuus is nooit een eindpunt, het is altijd een begin.”

Kabinet

Nu Amsterdam als eerste stad in Nederland excuses heeft aangeboden voor het slavernijverleden en onder meer Utrecht, Rotterdam en Den Haag dit overwegen, is het volgens prof. Veraart voor de Nederlandse regering lastig niks te doen. Tot nu toe hield het kabinet het alleen bij het betuigen van spijt en berouw, maar dat gaat minder ver dan excuses.

Eerder op de middag overhandigde een adviescollege een rapport aan demissionair minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren. Hierin staat dat Nederland de slavernij en de slavenhandel waar Nederlanders zich tot 1863 schuldig aan maakten, moet erkennen als misdrijven tegen de menselijkheid en excuses daarvoor moet maken. „Daar kunnen we niet omheen”, reageerde Ollongren.

De roep om excuses is er al lange tijd. Demissionair premier Mark Rutte gaf vorig jaar nog aan daar niet voor te voelen. In 2013 betuigde de Nederlandse regering wel „diepe spijt en berouw” over het Nederlandse slavernijverleden.