Dat zijn de belangrijkste aanbevelingen van het adviescollege dialooggroep slavernijverleden, dat vorig jaar juli is ingesteld door het inmiddels demissionaire kabinet. Het college, waarin onder anderen muzikant Typhoon en oud-voetballer Edgar Davids zitten, heeft ook gekeken naar de effecten van de slavernij op de huidige samenleving, zoals discriminatie en institutioneel racisme. Het rapport Ketenen van het verleden is donderdag voorafgaand aan de nationale herdenking in Amsterdam overhandigd aan minister van Binnenlandse Zaken, Kajsa Ollongren.

Het adviescollege onder voorzitterschap van Dagmar Oudshoorn-Tinga vindt excuses van de minister-president namens de regering noodzakelijk, omdat het Nederlands gezag direct of indirect betrokken was bij de slavenhandel. Dat gebeurde in Suriname en op de Nederlandse Antillen tussen de zeventiende eeuw en de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863. Ook wordt aanbevolen om van 1 juli een nationale herdenkingsdag (Keti Koti) te maken, waarbij de premier en de koning aanwezig zullen zijn. Dat moet benadrukken dat het Nederlandse slavernijverleden een zaak is voor iedereen en de gezamenlijke geschiedenis vormt.

Er is volgens het adviescollege weinig kennis over het koloniale verleden en de slavernij, niet alleen in heel Nederland maar ook bij nazaten van de tot slaaf gemaakten. Om dat te vergroten moet er meer onderzoek worden gedaan, niet alleen naar de gebeurtenissen in het verleden maar ook naar de doorwerking in het huidige leven op allerlei terreinen. De slavernij en de gevolgen daarvan moeten ook een vast onderdeel worden van de lessen op school en de lerarenopleidingen, aldus het advies.

Verder pleit het college voor een Koninkrijksfonds, waarmee duurzame herstelmaatregelen kunnen worden betaald. „Het moge duidelijk zijn dat de geschiedenis niet teruggedraaid kan worden. Wel kan de bereidheid worden uitgesproken om dit historisch onrecht, dat tot de dag van vandaag als onrecht wordt ervaren en waarvan de nadelige gevolgen nog steeds worden gevoeld, zoveel mogelijk te herstellen, en deze bereidheid tot uitgangspunt te maken voor het beleid.”

Vorig jaar wilde demissionair premier Mark Rutte niks weten van excuses, omdat dit volgens hem het maatschappelijk debat niet helpt maar eerder zou leiden tot polarisatie. Wel wil hij een herdenkingsjaar over slavernij in 2023. Onder de coalitiepartijen waren D66 en ChristenUnie voorstander van excuses, maar CDA en VVD zagen het niet zitten. In de Tweede Kamer klinkt ook een roep om Keti Koti uit te roepen tot nationale feestdag wordt. D66 komt met een motie daartoe.