Violist Mathieu van Bellen had een probleem. En hij was niet de enige – ook van collega-musici hoorde hij vergelijkbare verhalen. Zolang je studeert aan het conservatorium is er altijd wel een plek om te repeteren. Maar waar kun je daarná eigenlijk terecht? Zeker voor kamermusici die samen spelen, zijn de repetitieplekken schaars. Buren zitten veelal niet te wachten op urenlang Beethoven en Brahms, en bovendien is het verschil in akoestiek en beleving tussen een Amsterdams appartementje en het Concertgebouw groot.

Van Bellen kwam in contact met Reliplan, een makelaar in religieus erfgoed. Daar vond hij in 2019 een oplossing voor zijn probleem, in de te koop staande Maria Magdalenakerk in Zaandam. Samen met zijn vrouw, violiste Maria Milstein, en met de hulp van een aantal sponsors kocht hij het pand en de naastgelegen pastorie. Ze doopten het gebouw om tot een kamermuziekcentrum: MuziekHaven.

Bestemmingsverkeer

Er loopt vrijwel geen mens over het Papenpad, deze zonnige juniochtend, en auto’s rijden zelden langs de kerk. Alleen bestemmingsverkeer doet de doodlopende straat langs een zijsloot van de Zaan aan. De rust is een groot voordeel voor studerende musici, zegt Van Bellen (33). En voor opnames: ook de klassieke zender Radio 4 wist de kerk inmiddels te vinden om avondconcerten uit te zenden.

Binnen is het minder stil: muziek wervelt door de ruimte. Viool, cello, piano; het Van Baerle Trio repeteert deze dag voor een uitvoering in het Concertgebouw. Echtgenote Milstein is violiste van het gerenommeerde kamermuziekensemble.

Musici spelen graag in de eeuwenoude schuurkerk, zegt Van Bellen. „Wat ons aantrok in het gebouw, is dat het grotendeels van hout is gemaakt. Veel grote stenen kerken zijn eigenlijk ‘overakoestisch’: er is te veel galm en de klank dwarrelt weg. Maar toen we hier voor het eerst binnenkwamen, merkten we gelijk dat de akoestiek fantastisch is. Daardoor kan hier op hoog niveau gerepeteerd worden met een beleving die dicht tegen een concertzaal aanzit. Bovendien plannen we hier inmiddels regelmatig concerten.”

Geheim luik

De schuilkerk stamt uit 1695 en werd het grootste deel van de tijd gebruikt voor oud-katholieke erediensten. „Er mocht destijds niet opzichtig gekerkt worden”, legt Van Bellen uit, „en daarom mocht het gebouw niet op een kerk lijken vanbuiten. Zingen mocht op straat in principe niet hoorbaar zijn. Er staat nog een kast in de kerk, die ouder is dan het gebouw zelf. Daar zit een geheim luik in: als de protestanten verhaal kwamen halen, konden de kerkgangers snel alle religieuze objecten in die kast stoppen.”

In 2017 blijkt het voor de oud-katholieken niet langer mogelijk de kerk in eigen beheer te houden en wordt het gebouw te koop gezet. De gemeenschap zoekt een bestemming waarbij de kerk het minst zou worden aangetast. „Er waren ook bieders die er een hotel of café van wilden maken. Men was daarom blij met ons: het is nu nog steeds mogelijk om hier te blijven kerken. Er zijn twee gemeenschappen die afwisselend gebruikmaken van het gebouw; elke zondag is er een dienst. Dat willen we graag zo houden. Omgekeerd zijn wij ook blij met hen: ze kunnen ons veel vertellen over de kerk, ze kennen het gebouw als hun broekzak.”

Voorwaarde bij de koop is dat de aan de kerk gebouwde pastorie bewoond zou worden. Daar woont nu het echtpaar met hun kind. De pastorie biedt een groot voordeel, vertelt de violist. „We kunnen daardoor musici uitnodigen om in een van de kamers te overnachten. Dat is ideaal tijdens een intensieve repetitie- of opnameperiode.”

Tarieven

Daar is al veel animo voor, merken de pastoriebewoners. „Het woord gaat snel rond. Door corona hebben we wel minder internationale gezelschappen gehad dan we hadden gehoopt, maar we rekenen erop dat dat na de crisis anders wordt. We hanteren vaste tarieven, maar zorgen dat die zo laag mogelijk zijn. We willen geen winstgevend bedrijf zijn; dat mag ook niet omdat we de ANBI-status hebben. We willen vooral dat musici zo min mogelijk betalen voor de beste plek.”

In de schaduwrijke tuin naast de kerk wijst Van Bellen op een zichtbaar probleem aan het gebouw: het is flink scheefgezakt. Al bij de koop wist het echtpaar dat er een stevige renovatie van het monumentale pand voor de deur staat. De fundering is de eerste zorg. Daarna staat isolatie van het gebouw op de verlanglijst; de bakstenen muur die tussen het hout verscholen zit, is grotendeels versleten. Bijkomend voordeel van de isolatie is dat het nog stiller wordt in de kerk. Want het Papenpad mag dan doodlopend zijn, daar trekt het vliegverkeer boven Zaandam zich weinig van aan.

Als fundament en isolatie rond zijn, wacht nog de restauratie van de pastorie, met onder meer de bouw van een geluidsdichte studio. En een vierde slaapkamer op de bovenverdieping, want kamermuziek maak je niet alleen in trio’s – ook kwartetten doen de kerk graag aan. Maar dat is nog even toekomstmuziek.

Meer informatie: www.muziekhaven.com