Het CDA is gekelderd in de peilingen. De ooit zo machtige partij zakt weg en is intern verdeeld. In de afgelopen periode heeft zij opnieuw macht gezocht, de macht van ”het midden”, wat die op zich lege term ook mag betekenen. Met daartegenover Omtzigt, die wegen zocht om de samenleving te dienen.

De theoloog prof. dr. Gerrit Jan Heering schreef over het gevaar van politieke macht in zijn boek ”De zondeval van het christendom” (4e druk, 1953). Die ”zondeval” vond plaats toen de Romeinse keizer Constantijn, die in 312 christen was geworden, in 324 het christendom tot staatsgodsdienst verhief. Geloof en staatsmacht raakten verweven. Gebruik van geweld, door christenen altijd afgewezen, werd ineens geaccepteerde praktijk. Kerkelijke voormannen als Augustinus, Thomas van Aquino en de reformatoren hebben dat vervolgens theologisch gelegitimeerd.

Geloof verslapt

Hoe kon het zover komen? Heering noemt twee oorzaken en die zijn leerzaam voor het CDA. Allereerst: de verslapping van het eerste, vurige geloof, dat vooral door zijn verwachting van het koninkrijk van God het christelijke leven bezielde. Ten tweede: de gedachte van de ”militia Christi”, de christelijke krijgsdienst, met als deugden trouwe dienst, dapperheid en doodsverachting.

In iets andere vorm zijn beide in het CDA zichtbaar. De oprichters van het CDA waren bevlogen mensen. Zij wilden serieus in oecumenische gezamenlijkheid christelijke politiek vormgeven. Dat werkte enthousiasmerend. Maar inhoudelijk is het toen al misgegaan: geen directe koppeling met het Evangelie. In plaats daarvan is gekozen voor meer algemene deugden, nu geformuleerd als rentmeesterschap, gespreide verantwoordelijkheid, publieke gerechtigheid en solidariteit. Dat klinkt nog steeds mooi, maar er komt weinig van terecht en het geloof zelf is hiermee al losgelaten – door de partij, maar niet door de meeste leden.

De spanning wordt echter wel groter door het inkrimpen en seculariseren van de traditionele kerkelijke achterban. Bij het aantreden van Hoekstra als partijleider zijn nog wat op deze deugden gebaseerde elementen uit het partijprogramma alsnog afgezwakt of verdwenen.

Ontgoocheling

De oplossing voor het CDA zal liggen in het teruggaan naar zijn bronnen, om op basis daarvan eigentijdse politiek te ontwikkelen en te bedrijven. Daar zal in elk geval ander leiderschap voor nodig zijn. Hoekstra is joviaal en doortastend maar helaas ook niet bang om fouten te maken (miljarden aan onverantwoorde uitgaven, problematische belastingdienst, verziekte staatsbanken, gebrekkig toezicht op de hele financiële sector). Zijn neoliberale beleid mist visie. Inderdaad, hij vertoont één op één het profiel van de leider van de VVD.

Alleen een nieuwe leider voor het CDA is niet genoeg. De verwording is tot in de vezels van de partij doorgedrongen. Kamerleden die uitblonken in dienstbaarheid, zoals Martijn van Helvert en Chris van Dam, kwamen op onverkiesbare plaatsen. De interne problemen liggen nu op straat. Hopelijk leidt de ontgoocheling tot een gevoel van machteloosheid en zondebesef. En komt de partij met lege handen bij de Zoon, die voor onmacht koos. ”Mea culpa” (mijn schuld). En wellicht mag een machteloze CDA dan het land weer dienen, ook door medeverantwoordelijkheid te nemen voor het bestuur.

De auteur is werkzaam aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij schreef deze bijdrage op persoonlijke titel.