Het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam heeft een kleine tentoonstelling ingericht met als prikkelende titel: ”Zijn Joden wit?” Aanleiding was een artikel dat Gideon Querido van Frank in 2019 voor Vrij Nederland schreef: ”Hoe links ook de joden treft in de strijd tegen wit privilege.” Het museum wil met deze expositie onderzoeken waar joden zich bevinden op het spectrum van de huidige identiteitspolitiek. Worden zij gezien als deel van de elite of juist als kwetsbare etnische minderheid?

In de tentoonstelling buigen verschillende toonaangevende opinieleiders zich in videopresentaties over deze complexe vraag, onder wie columnist en presentator Stephan Sanders, directeur Esther Voet, hoofdredacteur van het Nieuw Israelietisch Weekblad en illustrator Dalit Lymor.

Gideon Querido van Frank signaleerde in zijn artikel in Vrij Nederland een vreemde tegenstrijdigheid. Linkse groeperingen, die de solidariteitsgedachte met minderheden hoog in het vaandel dragen, blijven oorverdovend stil wanneer het om antisemitisme gaat. Sterker nog: „Nog meer dan bij de gevestigde linkse politieke partijen, blinkt activistisch links uit in antisemitische incidenten.”

Emile Schrijver, algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier onderstreept die conclusie: „Joden en jodenhaat worden zelden benoemd in bewegingen die zich bezighouden met de rechten van gemarginaliseerden.” En Esther Voet zegt: „Ik probeer zelf zo solidair mogelijk te zijn, maar dan merk ik ook dat vanuit die andere groeperingen mensen er helemaal niet op zitten te wachten.”

Onveilig gevoel

Samen met Gideon Querido van Frank deden de gastconservatoren Lievnath Faber en Anousha Nzume een jaar lang onderzoek binnen activistische groeperingen om erachter te komen, wat hier aan de hand is. In de tentoonstelling wordt duidelijk waar de schoen wringt. Lievnath Faber: „De joodse gemeenschap is niet zo zichtbaar in de discussies over bijvoorbeeld Black Lives Matter en klimaat. De retoriek die in deze kringen wordt gehanteerd, en dat kan onbewust het geval zijn, heeft vaak diep antisemistische wortels. Dat geeft een onveilig gevoel.”

Uit een grootschalig onderzoek, uitgevoerd in twaalf Europese lidstaten, blijkt dat bijna de helft van Europese joodse jongeren de afgelopen vijf jaar met antisemitisme te maken heeft gehad; 45 procent van de jonge joden durft in het openbaar geen joodse symbolen meer te laten zien of te dragen en het aantal antisemitische incidenten in Nederland nam van 2017 tot en met 2019 met 126 procent toe.

Een belangrijke reden voor het feit dat joden in de hoek van de gevestigde (”witte”) orde worden geplaatst is dat linkse groeperingen zich vaak eenzijdig focussen op de Palestijnse kwestie. Op die manier komen ze bijna automatisch tegenover de joden te staan.

Gideon Querido van Frank: „Ik ben altijd voor anderen opgekomen, juist omdat ik een jood ben. Want onze geschiedenis is ook onze kracht. Van burgerrechtenbeweging tot feminisme, van socialisme tot homo-emancipatie: veel kopstukken van historische emancipatiebewegingen waren joods. Vrouwen, zwarten, Joden, homo’s, we luisterden naar elkaar. We streden met elkaar, voor elkaar. Zij aan zij. Maar Joden worden nu als daders gezien en onze pijn als achterhaald en witte aanstellerij.”

Emile Schrijver wijst erop dat in de politiek, vooral door rechts, vaak gesproken over de ”joods-christelijke beschaving.” „Daarmee worden joden neergezet als deel van de gevestigde orde.” Bovendien heeft het opkomen van rechts voor de joodse zaak een keerzijde, vindt theatermaker Jelle Simcha Zijlstra. „In hoeverre word jij als Jood gebruikt als bijvoorbeeld een stok om moslims mee te slaan. En als de moslims zijn geslagen, komt die stok dan niet keihard bij je terug? Ik denk dat de joodse gemeenschap daarin waakzaam moet zijn.”

Niet negatief

Toch is Lievnath Faber niet negatief over de toekomst. Ze kent ook voorbeelden waar het wél goed gaat. „Belangrijk is dat binnen de joodse gemeenschap zelf het gesprek op gang komt over thema’s als milieu en discriminatie op grond van huidskleur en over de vraag hoe we kunnen komen tot productieve solidariteit met andere minderheden. De wil is er wel, maar hoe zet je die om in actie? Daar willen we met deze tentoonstelling de aanzet toe geven.” In de museumwinkel zijn daarom ook zwarte keppeltjes te koop met daarop de tekst: ”Black Lives Matter.”

De tentoonstelling ”Zijn joden wit” is tot en met 1 augustus te zien in het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam.