De grootste kloof in de westerse cultuur loopt naar mijn overtuiging niet tussen politiek links en politiek rechts. Die loopt veel meer tussen hen die zich verbinden aan de werkelijkheid en hen die een verhaal verheffen tot realiteit.

Covid-19 heeft daar tekenende voorbeelden van gegeven. Tal van mensen aan de rechterzijde van het politieke spectrum laten zich bij de benadering van de pandemie meer leiden door een politiek verhaal en de daaruit voortvloeiende houding dan dat ze zich te goeder trouw verbinden aan de feiten. Hun verhaal over een bevoogdende staat, corrupte Big Pharma, inbreuk op persoonlijke vrijheid en vaccins als overheidscontrole wordt hun realiteit. Zelfs een hoge mate van wetenschappelijke consensus zal hen niet ertoe brengen hun verhaal te heroverwegen.

Tal van mensen aan de linkerzijde van het politieke spectrum handelen op dezelfde manier. Hun verhalen hebben diep wortel geschoten en hun vooroordelen krijgen voorrang boven de objectieve realiteit. Zo schreef Emma Green, redacteur bij het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic, over de te voorzichtige progressieven „die niet kunnen stoppen met de lockdown.”

Waar zijn de mensen die zich meer laten leiden door de feiten dan door hun gevoel? Waar zijn zij die hun begrip van de wereld meer laten vormen door bewijs en logica dan door verhalen en woede? Te veel mensen laten zich meeslepen door partijdige verhalen. Het is tragisch dat dit zelfs plaatsvindt binnen de kerk, waar de politiek van christenen vaak bepaalt hoe zij de Bijbel interpreteren en toepassen. In een wereld van concurrerende en uiteindelijk subjectieve verhalen hebben we meer mensen nodig die zich radicaal inzetten voor een goed zicht op de werkelijkheid. Juist christenen zouden dat moeten doen.

Magnetische werking

Waarom hebben verhalen eigenlijk zo’n magnetische werking in het huidige informatielandschap? De verleiding om gemakkelijke vertelsels te verkiezen boven de ongemakkelijke realiteit is altijd al een verleiding geweest. Het begon met Eva’s keuze om het betoog van de slang te geloven (Genesis 3:1-7). Maar drie factoren in ons moderne, technologische tijdperk verergeren dit probleem.

De eerste is dat verhalen gemakkelijker zijn. In een wereld die ons overspoelt met informatie –veel te veel artikelen, studies, statistieken, experts met aanbevelingen– is het lastig uit te maken of iets feit of fictie is. Soms lijkt het zelfs onmogelijk.

Wanneer een spervuur van informatie ons brein bereikt, is het gemakkelijker om dingen te vangen in verhalen dan ze op tafel te leggen en te zien wat nu de feiten zijn. Het snel een plek geven van gegevens in een voor ons vaststaand verhaal is een copingsstrategie in een wereld met een overvloed aan informatie.

Dit mechanisme is begrijpelijk, maar het is ook een teken van luiheid en behoorlijk gevaarlijk. De werkelijkheid is vaak gecompliceerder dan onze verhalen. Onderzoeken wat waar is, is nu eenmaal een moeizame onderneming.

Snelle snack

Daarnaast zijn we te ongeduldig. Het kost tijd om feiten te verzamelen; verhalen bieden daarentegen snelle antwoorden. Het blootleggen van de werkelijkheid, in al haar complexiteit, verloopt traag. Wie heeft hier geduld voor in een wereld van onmiddellijke behoeftebevrediging? Een snelle snack –een overzichtelijk verhaal in plaats van een complexe werkelijkheid– beantwoordt onze behoeften sneller. En die verkoopt ook nog eens goed.

Bij belangrijk nieuws treedt de verhalenmachine in werking en die lepelt nieuw ‘bewijs’ in een verhaal. Zo werd een schietpartij in een homonachtclub in Orlando (Florida) in 2016, met vijftig doden, onmiddellijk geplaatst in het kader van homofobie. En dat blijft dan zo in de meeste van onze herinneringen. Maar in de loop der jaren kon het verhaal van de ”homofobe misdaad” met bewijs worden ontkracht. In een snelle nieuwscyclus bekijken we echter zelden oud nieuws. Valse verhalen ontvangen in het collectieve geheugen weinig of geen correctie en zo worden die ‘realiteit’ voor de volgende generatie.

Een derde reden is dat verhalen óns dienen. We komen snel in de verleiding om verhalen over de werkelijkheid te waarderen omdat we egocentrische, zondige wezens zijn. We houden ervan omdat we ze kunnen beheersen. De werkelijkheid is echter weerbarstiger dan onze pogingen om die te controleren. We geven de voorkeur aan verhalen omdat het goed voelt en om ”gelijk te hebben”, zelfs als de realiteit ons ongelijk aanwijst.

En omdat we het prettig vinden dat verhalen ons bevestigen in ons vermeend gelijk, verkoopt verhaalgestuurd nieuws. Algoritmen die ons voeden met wat we willen geloven, maken ons daar verder verslaafd aan.

Verhalenbubbels

Als één groep in de wereld zich moet kenmerken door liefde tot de waarheid, dan wel de christenen. Maar daarvoor behoren wij wel onze comfortabele gehechtheid aan verhalen op te geven, zowel de culturele als de politieke en persoonlijke. Alleen een nederige eerbied voor de waarheid kan ons bevrijden uit de gevangenis van verhalenbubbels.

De kerk verkeert in een uitstekende positie om een krachtige verdediger van de waarheid te zijn in een wereld van verhalen. We hebben het fundament van de waarheid (de Schrift) en de Waarheid die bevrijdt (Jezus). Het Evangelie is het enige geheel waargebeurde verhaal. Dat verdraait de realiteit niet. Het stelt ook criteria vast om verhalen aan te toetsen, evenals een lens om die te belichten.

Om deze redenen zouden christenen moeten strijden voor transcendente waarheid in plaats van te grijpen naar macht of status binnen de groep. We hebben profeten nodig, geen partizanen. Helaas leggen veel christenen uit allerlei stromingen nu de nadruk op het eigen verhaal boven de realiteit, of ze laten verhalen hun perceptie van de werkelijkheid bepalen. En dat scheurt christenen vaneen.

Christelijke traditie

Daarom roep ik christenen op om minder tijd te besteden aan het zich voeden met verhalende bronnen (internet en sociale media) en meer tijd te geven aan bronnen die ons in de realiteit verankeren: de Schrift, de kerk, de natuur. Ofwel het transcendente, het beproefde, het tastbare.

Er zijn voldoende bronnen in de christelijke traditie die ons kunnen helpen om mensen van de werkelijkheid te zijn in een wereld van verhalen. Laten we daar gebruik van maken. Laat de Schrift ons begrip van de werkelijkheid meer sturen dan bijvoorbeeld QAnon-complottheorieën. We moeten ons minder laten vormen door vluchtige verhalen die zich via internet razendsnel verspreiden en meer door de tweeduizend jaar oude traditie van de kerk. En laten we ons leiden door Gods prachtige biologische ontwerp in de schepping. De door God geschapen en God verheerlijkende werkelijkheid bevredigt zoveel meer dan zelfbedachte vertelsels die ten dienste staan van de mens. Christenen behoren voor het eerste te vechten in plaats van voor het laatste te vallen.

De auteur is directeur communicatie bij The Gospel Coalition. Bron:

thegospelcoalition.org