Misbruikgevallen, verwaarlozing, geweld, complexe echtscheiding: jeugdbeschermer Annetta –vanwege haar privacy geen achternaam– ziet het dagelijks voorbij komen. Annetta werkt nu 12,5 jaar in de jeugdbescherming, eerst bij Stichting Gereformeerde Jeugdzorg (SGJ), na de fusie (zie ”Leger des Heils verlegt focus naar reformatorische gezinnen”) bij het Leger des Heils in Rotterdam. Jaarlijks begeleidt ze ongeveer vijftien kwetsbare gezinnen.

Het is bij dergelijke kwetsbare gezinnen niet gelukt de problemen door ‘normale’ vormen van hulp –ambulante hulp aan huis, inschakelen van het netwerk– weg te nemen, vertelt Annetta. „Er is al van alles geprobeerd, maar dat heeft niet geleid tot verbetering van de situatie. Op zo’n moment is ingrijpen nodig. Het gaat om gedwongen hulpverlening, dus ik krijg de heftige gevallen.”

Na de ondertoezichtstelling door de kinderrechter wordt een jeugdbeschermer aan een gezin gekoppeld. Deze persoon heeft zes weken de tijd om kennis te maken met het gezin en samen met ouders en kinderen een plan van aanpak te maken. „Als jeugdbeschermer voer je de regie over de verschillende partijen: ggz, school, hulpverlening, een pleeggezin. Je bent een spin in het web.”

Juist de regie overnemen in een gezin maakt haar baan pittig. Ouders zitten er lang niet altijd op te wachten dat een vreemde hen komt vertellen hoe zij hun kinderen moeten opvoeden. „Je moet je goed realiseren dat je je gaat bemoeien met het meest kwetsbare: kinderen en hoe opvoeders met hen omgaan. We bemoeien ons niet om het bemoeien, maar om het hogere doel: dat kinderen in veiligheid kunnen opgroeien. Ouders voelen zich snel aangevallen. Daarom probeer ik veel aandacht aan samenwerking te besteden.”

Een lockdown raakt juist kwetsbare gezinnen hard, zag ze. Iedereen zat meer thuis, maar in deze gezinnen kon dat problematisch worden. Elk gezinslid heeft ruimte nodig: fysiek en in het hoofd. Bovendien viel de structuur weg. „Dat vraagt veel van een gezin.”

Ruzie

Het effect van de coronacrisis op kwetsbare gezinnen is lastig in cijfers te vatten. Tijdens de eerste lockdown was er bijvoorbeeld geen toename in het aantal meldingen bij Veilig Thuis, een organisatie waar mensen kindermishandeling kunnen melden. De Kindertelefoon meldde wel dat er meer gesprekken met kinderen waren over mishandeling. Ook Fier, expert op het gebied van geweld in afhankelijkheidsrelaties, kreeg meer vragen over mishandeling.

Vanuit de Universiteit Leiden werd onderzoek gedaan naar eventuele veranderingen in (onveilige) thuissituaties van kinderen tijdens de eerste lockdown. De onderzoekers schatten in dat 40.000 kinderen in die periode mishandeling meegemaakt hebben.

Mensen liepen op hun tenen, zag ook Annetta. Zolang de scholen dicht waren, werd dat alleen maar erger: stress, frustratie, ruzie, een slechte sfeer in huis. „Er werden bepaalde vaardigheden bij de opvoeder neergelegd, die bij de docent horen. Bovendien was het lastig om even bij iemand langs te gaan of te ontspannen. In zo’n setting ontstaat makkelijk verbaal en fysiek geweld.”

Door de sluiting van de scholen was er daarnaast minder zicht op kinderen die in een onveilige thuissituatie zitten, zegt Annetta. „De school heeft een belangrijke rol in het signaleren hoe kinderen erbij zitten. Buren en familie zullen een geval van huiselijk geweld misschien minder snel melden.” In sommige gevallen mochten kinderen uit kwetsbare gezinnen na overleg toch naar school.

De jeugdbeschermer erkent dat de lockdown in bepaalde gevallen ook een positief effect op kinderen en jongeren kan hebben, bijvoorbeeld hogere cijfers door een betere concentratie. „Maar bij kwetsbare gezinnen zag ik dat toch minder terug. Ouders hebben de handen vol aan zichzelf en aan hun gezin. School zorgt dan voor een prettige onderbreking.”

Geloof

Vanwege haar reformatorische achtergrond komt Annetta veel over de vloer bij reformatorische gezinnen. Voor deze families was het thuisonderwijs mogelijk extra uitdagend, zegt de jeugdbeschermer. „Soms gaat het om heel grote gezinnen, met bijvoorbeeld acht kinderen in de leeftijd van nul tot zestien jaar. Dat doet een extra appel op de ruimte. En op de moeder, die in de meeste gevallen thuis de boel aanstuurt. Dat heeft veel impact en zorgt voor stress.”

Annetta was door haar achtergrond bij de SGJ al gewend met reformatorische gezinnen te werken. Bij het Leger des Heils krijgt ze met meer diversiteit te maken, onder meer complexe echtscheidingen, dak- en thuislozen en mensen uit de Roma-cultuur. Toch geeft ze nog steeds de voorkeur aan gezinnen die tot haar achterban behoren. „Ik vind de cultuur leuk en de problematiek is herkenbaar.”

Binnen refogezinnen is de identiteit vaak verweven met het geloof en de kerkelijke gemeenschap. Sociale controle is belangrijk, hulp vragen heel moeilijk. „Er heerst een gedachte dat je je zaken op orde moet hebben. Kwetsbaar en zwak zijn is niet vanzelfsprekend.”

Vaak ervaart Annetta dat het een voordeel is om dezelfde achtergrond te delen. Soms kiezen ouders er juist voor om met een neutrale organisatie in zee te gaan. „Sommige mensen zijn kritisch ten opzichte van een christelijke hulpverlener. Ze voelen zich dan nog meer veroordeeld.”

Non-verbaal

Ook voor de jeugdbeschermers bracht de lockdown uitdagingen met zich mee. In de eerste maanden gingen ze alleen voor noodzakelijke gevallen, zoals een crisissituatie, op bezoek bij een gezin. Nu zijn de medewerkers volgens Annetta „meer ontspannen.” Zelf is ze daar blij mee. „Vanachter een scherm zie je te weinig. Daar kunnen ouders zich mooier voordoen dat het is. Liefst zit ik bij de mensen thuis op de bank, om echt contact te maken. Wat gezegd wordt, is maar een klein onderdeel van wat wordt gecommuniceerd. Een groot deel pik je non-verbaal op.”

Een belangrijke stap in de goede richting is het opengaan van de basisscholen, begin februari. Voor kwetsbare gezinnen is het cruciaal dat ook de middelbare scholen weer volledig open gaan, stelt Annetta. Daarnaast hoopt ze dat er meer ruimte komt voor bezoek aan huis. „Vrienden en mensen uit het netwerk zijn nodig om dit soort gezinnen te ondersteunen en de draagkracht van ouders te vergroten. Zodat zij ook kunnen opladen.”