Een nieuwe bestuurscultuur. Daar richt politiek Den Haag zich op na de toeslagenaffaire waarbij tienduizenden burgers ten onrechte zijn bestempeld als fraudeur. Den Haag wil de cultuur van toedekken en achterkamertjespolitiek doorbreken. Critici zien Rutte, die de afgelopen tien jaar aan het roer van drie kabinetten stond, als de verpersoonlijking van de oude bestuursstijl.

De liberaal, die heel graag door wil als premier, stelde diverse keren dat hij radicale ideeën heeft ontwikkeld voor een nieuwe cultuur. Maar hij wilde ze niet eerder naar buiten brengen dan vlak voor het Kamerdebat over het verslag van informateur Tjeenk Willink. Dat staat gepland voor woensdag.

Maandagavond was Rutte te gast bij Nieuwsuur om zijn ideeën te ontvouwen. De VVD-top temperde voor het interview bij voorbaat al de verwachtingen. De nadruk zou komen te liggen op zelfreflectie.

Het vertrouwen in Rutte verminderde de afgelopen weken danig. Voor de camera’s beweerde hij dat hij in gesprekken met de verkenners Jorritsma en Ollongren niet sprak over de positie van het CDA-Kamerlid Omtzigt, terwijl later bleek dat dat wel was gebeurd.

De VVD-voorman herhaalde tijdens het interview met Nieuwsuur verschillende keren dat hij fouten maakte door zich het gesprek over Omtzigt „verkeerd te herinneren.” Maar hij voegde er ook aan toe dat hij niet opeens „allerlei dingen anders gaat doen.” Hij is trots op wat hij bereikte.

En wat betreft Ruttes radicale ideeën: het kabinet zal meer openheid gaan bieden over de besluitvorming. Ambtelijke nota’s die nu nog angstvallig geheim blijven, zal het kabinet vaker met de Kamer delen. Ook zal de „menselijke maat” meer centraal in het beleid komen. Er moet een organisatie komen waar burgers terecht kunnen als ze met klachten geen gehoor vinden bij ambtelijke organisaties.

Rutte wil verder af van achterkamertjespolitiek, een dichtgetimmerd regeerakkoord en coalitie- dwang. De premier besteedde er de afgelopen jaren veel tijd en energie aan om bij voorbaat tegenstellingen tussen regeringspartijen glad te strijken tijdens het wekelijks overleg tussen de fractievoorzitters van de coalitie en de top van het kabinet. Daar wil hij nu vanaf.

Rutte wil dat in de nieuwe regeerperiode binnen het kabinet de inhoudelijke discussie plaatsvindt en dat de Kamer vervolgens over het voorstel debatteert. Daarbij mogen de coalitiefracties met elkaar van mening verschillen.

Tot slot wil Rutte bij het sluiten van akkoorden met het maatschappelijk middenveld een andere werkvolgorde kiezen. Tot nu toe sluit het kabinet akkoorden en legt die dan voor aan de Tweede Kamer. Die kan dan alleen maar ja of nee zeggen. Zo ging dat in de afgelopen kabinetsperiode bijvoorbeeld met de klimaatakkoorden en het pensioenakkoord. Rutte vindt nu dat in de toekomst de Tweede Kamer vooraf kaders mag stellen.

De vraag is hoe radicaal de ideeën van Rutte zijn. In ieder geval zijn ze niet allemaal nieuw. In de afgelopen maanden heeft de premier tijdens diverse debatten al eerder dezelfde voorstellen gedaan. Alleen zijn plan voor een ‘club’ waar burgers terecht kunnen als ze geen gehoor krijgen bij ambtelijke organisaties, is nieuw. Maar feitelijk is die instantie er al, namelijk de nationale ombudsman.

Slecht verhaal

Rutte zal woensdag door zijn collega-fractievoorzitters danig aan de tand worden gevoeld over deze voorstellen. De partijen die Rutte eerder uitsloten als premier, reageerden maandag direct afwijzend op de plannen van de liberaal. „Wat een ongelooflijk slecht verhaal”, twitterde Geert Wilders.

De overige partijen die mogelijk met de VVD een nieuw kabinet kunnen vormen, CDA, D66, GroenLinks en PvdA, reageerden niet. Daaruit valt in ieder geval af te leiden, dat ze niet bij voorbaat de deur voor samenwerking met Rutte in het slot gooien. Dat mag de VVD-voorman zien als een lichtpuntje.