Veel was er niet te zien. „Met mijn oma ging ik vaak naar uitspanning De Westerbouwing bij Oosterbeek. De boot vertrok vanaf de Rijnkade in Arnhem. Langs de Defensiehaven hing een heel groot camouflagenet. Voorlangs voer meestal een soldaat in een bootje”, herinnert Ruud van der Werff zich. „Fietste je er langs, dan zag je een dak van golfplaten over de tankkazematten heen. Een wachthuisje aan de overkant kon je evenmin zien. Maar je moest niet het lef hebben om dat terrein op te gaan.”

Van der Werff, majoor (buiten dienst) bij de Koninklijke Landmacht, houdt zich als regionaal vertegenwoordiger van de Stichting Menno van Coehoorn bezig met het behoud van militair erfgoed. Hij verdiepte zich in de mysterieuze geschiedenis van de Defensiehaven in de kromming van de Rijn bij Arnhem.

De haven werd kort na de Tweede Wereldoorlog aangelegd als onderdeel van de IJssellinie. Die moest Nederland verdedigen tegen een mogelijke aanval van de Sovjet-Unie. Een drijvende stuwdam lag klaar om bij dreiging midden in de Nederrijn te worden afgezonken. Om de linie goed te laten functioneren, werd er veel geoefend.

De Russen mochten er niet van weten. Defensie wilde ook de bevolking niet ongerust maken. Als de plannen zouden worden uitgevoerd, kwam namelijk een groot gebied onder water te staan. Honderdduizenden burgers zouden dan moeten vluchten. Zover is het nooit gekomen. Toen West-Duitsland zich in 1955 bij de geallieerden aansloot, verloor de IJssellinie haar functie als laatste verdedigingslijn. De Defensiehaven werd in de jaren zestig van de vorige eeuw ontmanteld.

Nu is de haven een ligplaats voor woonboten. Dit voorjaar werd ze door de gemeente Arnhem uitgebaggerd. Dat was de directe aanleiding om de verhalen achter de Defensiehaven te verzamelen en toegankelijk te maken. De organisatie Erfgoed Gelderland heeft herinneringen aan de haven en aan de IJssellinie vastgelegd in interviews. Die vormen de kern van de documentaire ”Geheim aan de Rijn”, die donderdag wordt gepresenteerd.

Freek Jacobs was eind jaren vijftig als dienstplichtig schipper bij de genie geplaatst bij ”het object Arnhem”, zoals de Defensiehaven wel werd genoemd. Bij oefeningen werd de scheepvaart stilgelegd. Dienstplichtigen moesten dan netten over de rivier spannen. „Ze werden neergelaten met zware metalen bollen eraan. Om drijvende mijnen tegen te houden, als de stuwdam tussen de pijlers was geplaatst.”

„Omdat de Defensiehaven een zeer geheim object was om nog wat tegen de Russen te kunnen doen als ze kwamen opdagen, was het verboden om er foto’s van te maken”, vertelt Jacobs. „Kwamen er schepen langs, dan moesten we goed kijken of er niet gefotografeerd werd. Als mensen toch vanaf een boot foto’s maakten, gingen we aan boord en vroegen we het rolletje mee. Sommigen vonden dat niet leuk. Er was ook wel eens heibel natuurlijk, maar ja, opdracht is opdracht.”

Het is niet gelukt de haven compleet geheim te houden, ontdekte dienstplichtig pelotonscommandant Cor van Veldhoven. „In een museum heb ik kaarten van Russische makelij gezien, waar de havens aan de IJssellinie opstonden. De Russen wisten het wel gewoon.”

mijngelderland.nl voor de verzamelde verhalen en na donderdag ook de documentaire_