Dat stelt Jaap Sanders naar aanleiding van zijn vorige week verschenen biografie ”Adje Cohen. Een leven in verzet” (uitg. Van Praag, Amsterdam). Sanders was jarenlang Cohens rechterhand en woont nu in Jeruzalem, waar Adje Cohen en zijn vrouw begraven liggen.

Adje Cohen kwam in 1933 als 23-jarige zoon van een Joods-Duitse poelier in Hamburg naar Rotterdam. Zijn moeder was een Nederlandse. Cohen werd in de havenstad actief in het verzet tegen de nazi’s, hield gebedsdiensten in een schuilsjoel en zorgde voor maaltijden voor zijn geloofsgenoten.

Gaandeweg breidde zijn werk zich uit naar maatschappelijk werk onder Joden en zette hij zich in voor hun herintegratie na de oorlog. Zijn hoofddoel werd het stimuleren van de Joodse orthodoxie in Nederland. Daarvoor had hij intensieve contacten met de Lubavitsjer rebbes in New York, geïnspireerd door het chassidisme.

Sanders beschrijft in zijn biografie uitvoerig het ontstaan van het Cheider, een orthodox-Joodse school voor basis- en voortgezet onderwijs, die in 1974 startte in het krappe huis van het echtpaar Cohen in Amsterdam. De school groeide langzaamaan, ondanks verzet uit Joodse kring die het Cheider als een extreme afsplitsing van het Jodendom beschouwde. Cohen moest niets hebben van het liberale Jodendom. Hij slaagde erin een instelling van de grond te krijgen met onvervalste Joodse inhoud, met ruimte voor het Jiddisch, dat later als een eigen culturele taal in Europa werd erkend.

Christelijke steun

Cohen slaagde er via christelijke politici in de overheid zo ver te krijgen dat ze steeds meer subsidie aan de school begon te verlenen. Via de stichting ”Vrienden van het Cheider” wist hij ook reformatorische kringen –tot op de huidige dag– warm te krijgen. De laatste jaren is dat vooral steun aan de beveiliging van de school. Recent was het Cheider in het nieuws vanwege een confronterend bezoek van de onderwijsinspectie, die vragen stelde over seksualiteit. Sinds Sanders in Israël woont, staat hij op afstand van actuele ontwikkelingen en concentreert hij zich vooral op de persoon van Cohen, zo laat hij weten.

Belangrijk contact in christelijke kring was oud-EO-coryfee Bert Dorenbos, die Cohen hielp om Joodse kinderen vanuit Tsjernobyl in Nederland te krijgen. Deze actie was een van de vele pogingen van Cohen, die wereldwijd Joden naar Nederland wilde brengen om het orthodox-Joodse geluid te versterken. Hij beoefende daarvoor stille en actieve diplomatie, tot aan de hoogste regeringsleiders, dankzij zijn enorme netwerken.

Maar Cohen brak met Dorenbos toen men wees op diens vermeende pogingen tot zending onder Joden. „Cohen was hier ontzettend op tegen”, zegt Sanders desgevraagd. „Toch zag hij wel steeds meer kansen in christelijk Nederland, dat grotendeels de vervangingstheologie had afgezworen en zich vooral solidair verklaarde met Israël en het Joodse volk.”

Formeel en sociaal

Sanders herinnert zich Cohen als een buitengewoon sociale man, „altijd formeel, in driedelig zwart pak en hoed. Hij was een diepgelovig mens, die zich keerde tegen vervlakking van het Joodse leven in Nederland. Hij zette altijd zijn eigen plan door. Hij wilde zijn doel bereiken, links- of rechtsom. Dat verklaarde zijn merkwaardige contacten met de legendarische ”zwarte Joop”, alias de ”koning van de Wallen”, die een Joodse achtergrond had. Hij dacht: Ik moet het geld hebben, maar tegelijkertijd wilde hij ook het Jood-zijn van afgedwaalden verlevendigen, ook bij iemand als zwarte Joop.”

Hoe kan een orthodox-Joodse school zo’n warme steun krijgen van reformatorische christenen?

„Wat verbindt, is de orthodoxie, het onverdunde Woord van God. Cohen zag niet alleen reformatorische christenen, maar ook katholieken als bondgenoten tegen de morele vervlakking, de secularisatie en het atheïsme. Kardinaal Simonis was donateur van het Cheider en heeft eens gezegd dat hij ook wel zo’n orthodox-katholieke school zou willen stichten, maar hij kreeg zijn besturen niet mee.”

Is het Cheider erin geslaagd om het orthodoxe Joodse geluid in Nederland te versterken?

„Ongetwijfeld. Er zijn mensen uit de gehele wereld door het Cheider gevormd en zij hebben de weg naar de orthodoxie gevonden. Het Cheider heeft geleid tot versterking van het Joods leven in het algemeen. De seculiere Joden hebben het Cheider langzaamaan geaccepteerd en gedoogd, maar de school bleef natuurlijk ontzettend confronterend, omdat zij hier mensen tegenkwamen die ernst namen met het authentieke Joodse leven.”