Jakarta is een stad met grote tegenstellingen. In het ene winkelcentrum koop je een Ferrari, maar om de hoek is schoon water noch riolering. Groene, van oorsprong Europese straten gaan over in wijken waar vooral Javanen of Chinezen wonen op luttele vierkante meters. En overal lawaai, ruimtegebrek en een eindeloze verkeersstroom. Jakarta is kortom onvergelijkbaar met moderne Nederlandse steden.

Vanaf het moment dat de stad begint te groeien, leven er talloze bevolkingsgroepen in de stad, elk in hun eigen wijk. Jakarta heette ooit Jacatra, voordat Jan Pieterszoon Coen het met de grond gelijkmaakte om er een nieuwe stad te bouwen. Zijn voorstel om deze nieuwe stad Nieuw Hoorn te noemen, naar zijn geboorteplaats, wordt door de VOC-
bestuurders verworpen. Het wordt Batavia, een trotse verwijzing naar de dappere voorouders van de zeventiende-eeuwse Hollanders.

De stad van Coen dijt in razendsnel tempo uit. Nederlanders bedenken het hoofdplan, maar vormen vanaf het begin maar een heel kleine bevolkingsgroep. Als Dröges voorvader Pieter Marisse in 1833 overlijdt, wonen er 233.000 mensen in het stedelijk gebied van Batavia. Slechts een kleine 3000 van hen zijn Europeaan of aan Europeanen gelijkgesteld. Veel hangen er in hiërarchie net onder, zoals Philips overovergrootvader Christiaan Burgemeestre: Nederlandstalig, christelijk, maar van gemengd bloed.

F

amilieleden

Onderzoeksjournalist en publicist Philip Dröge vertelt in ”Moederstad. Jakarta, een familiegeschiedenis” drie verhalen: het verhaal van het huidige Jakarta, van het historische Jakarta en dat van zijn familieleden die eeuwenlang woonden en werkten in Jakarta. Dröges moeder is geboren en getogen in Nederlands-Indië en net voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar Nederland vertrokken. Haar vader was een Nederlander, haar oma was van gemengde afkomst.

Hoe verder terug in tijd, hoe meer Nederlanders in de Oost dezelfde stamvader delen. Christiaan Burgemeestre bijvoorbeeld zou inmiddels meer dan duizend nazaten hebben. Dröge neemt de gegevens van zijn familie als uitgangspunt om de huidige stad in te duiken op zoek naar resten van het verleden. Van zijn eerste voorvader David de Solemne, die in 1631 aan wal stapt, tot het vrouwenkamp waar zijn oudste tante verbleef tijdens de Tweede Wereldoorlog: Dröge heeft alles nageplozen voordat hij in het moderne Jakarta op zoek ging naar de sporadische overblijfselen ervan.

G

eweld

Om de ruim opgezette wijken van de Europeanen heen komen al snel de wijken van Javanen, Makassaren en niet te vergeten Chinezen. Helemaal vreedzaam gaat dat samenleven van de verschillende bevolkingsgroepen niet. Het gewelddadigste voorbeeld daarvan komt uit 1740, het moment waarop te veel mensen goud zien in de suikerhandel en de suikerprijs daardoor juist keldert. Om in de kosten te snijden, sturen de suiker­fabrikanten hun Chinese arbeiders bij duizenden tegelijk de laan uit. Geld om naar hun geboorteland terug te keren ontbreekt deze arbeiders, dus gaan ze zwerven en plunderen, zelfs tot aan de stadsmuur toe.

Dat brengt de gouverneur-generaal ertoe om op zondag 9 oktober vanaf diverse kansels te laten aflezen dat de Chinezen een grote bedreiging vormen en dat alle mannen ten strijde moeten trekken. Niet duidelijk wordt gezegd dat het moet gaan om een gecoördineerde aanval op bendes buiten de stad, dus gaan de mannen in de stad de straat op.

Georg Schwarzens, een Duitse herbergier, schijft: „Ik nam een lang stuk hout, waaraan zijn rijstpan hangt en sloeg daarmee mijn Chinese buurman, met wie ik met Pasen nog had gegeten en gedronken, dood.” Het bloedbad gaat de boeken in als de Chinezenmoord.

V

luchtgeld

Het weerhoudt Chinezen er niet van om zich al snel weer te vestigen in Batavia, maar niet meer onbevangen. Op Dröges vraag aan een Chinese inwoner van Jakarta hoe om te gaan met de haat tegen zijn volk, trekt deze een stapel dollars uit zijn broekzak: vluchtgeld, zoals iedere Chinees die het zich kan veroorloven altijd bij zich heeft.

Door Dröges aanpak komt de hele geschiedenis van Nederlands-Indië en Indonesië in grote lijnen langs. Voor lezers die een beeld willen krijgen van die grote lijnen óf die een bezoek aan stad en land overwegen, is Dröges ”Moederstad” daarom een aanrader. Als dat bezoek met droge voeten moet, is het misschien beter niet al te lang te wachten. Delen van de binnenstad zakken inmiddels met gemiddeld 5 centimeter per jaar, zodat de verwachting is dat in 2030 driekwart van de straten onder water kan verdwijnen.

V

erplaatsen

De door het Nederlandse ingenieursbureau Haskoning bedachte oplossing om dit te voorkomen sneuvelde kort na de start van de uitvoering: de gouverneur die er de opdracht toe gaf was vervangen, zijn opvolger wilde niet weer „door Nederlanders geregeerd worden” en annuleerde het project.

De oplossing van de huidige president Widodo is rigoureuzer: hij wil simpelweg Jakarta verplaatsen. Er zal nog wel heel wat water door de Ciliwung stromen voordat dit echt gebeurd zal zijn, maar dat er íéts gaat veranderen is zeker.

Boekgegevens

Moederstad. Jakarta, een familiegeschiedenis, Philip Dröge; uitg. Unieboek / Het Spectrum; 368 blz.; € 24,99