Aan prof. dr. Ali Bardakoglu, de directeur van Diyanet, leggen we de vraag voor wat de functie van zijn instelling is in de Turkse maatschappij. Ook hij beklemtoont dat Turkije een seculiere staat is. „Wij verlenen diensten aan de bevolking overeenkomstig haar religieuze wensen en behoeften. Diyanet is niet in de eerste plaats een overheidsinstelling, maar een theologisch instituut. De staat geeft ons op theologisch gebied geen instructies.”

Het immense gebouw waarin Diyanet is gehuisvest en de salarissen van het personeel worden echter door de overheid betaald. Die betaalt ook de salarissen van de imams en andere religieuze functionarissen. Diyanet benoemt hen en houdt tevens toezicht op hun doen en laten. Als ze hun werk niet goed doen of hun positie misbruiken (dat wil zeggen: fundamentalistische neigingen vertonen) worden ze ontslagen.

Geld voor de bouw van een moskee en het onderhoud daarvan moet door de mensen zelf opgebracht worden. Diyanet coördineert slechts de bouw van nieuwe moskeeën. Diyanet wil niet specifiek een soennitische instelling zijn, ook al is dat de hoofdstroom in de islam. Men is er ook om diensten te verlenen aan de alevitische minderheid. Volgens prof. Bardakoglu is de afstand tussen soennieten en alevieten in Turkije niet zo groot. In zijn ogen is die kleiner dan die tussen protestanten en katholieken. In het verleden was dat wel anders. Toen gebeurde het dat beide groepen om politieke en ideologische redenen tegen elkaar werden opgezet.

Hoe gaat Diyanet om met het verschil tussen conservatieve en meer moderne moslims? Bijvoorbeeld als het gaat om de hoofddoek. „Wij nemen geen deel aan debatten over hoofddoeken om de spanningen niet verder te laten oplopen. Wij bespreken hier alleen religieuze zaken en laten de politiek aan de politici over. Vrouwen met een hoofddoek mogen bij ons werken”, zo luidt zijn antwoord.

Als zijn persoonlijke opvatting over deze zaak geeft de directeur van Diyanet te kennen dat je zowel vrouwen die hun hoofd bedekken, als vrouwen die dat niet doen, moet respecteren. Maar als hij een dochter had, zou hij willen dat zij een hoofddoek droeg? „Dat is haar zaak. Je moet hen daarin vrij laten.”

In de Europese discussie over het Turkse lidmaatschap van de EU is een van de punten van kritiek dat er in Turkije geen scheiding van religie en staat is. Volgens Bardakoglu heeft Turkije juist een sterke traditie van scheiding tussen staat en religie. „Het laïcisme is in Turkije diepgeworteld. Net als in veel andere Europese landen. Maar het Turkse volk is ook een religieus volk. Deze religiositeit willen wij combineren met democratie. Diyanet en de staat houden zich niet met elkaars zaken bezig. Hun functies zijn totaal gescheiden.”

Maar hij is wel benoemd door de staat. Dat kan hij niet ontkennen. „Maar”, zo luidt zijn weerwoord, „volgens de nieuwe wet die nu door het parlement aanvaard is, wordt de directeur van Diyanet voortaan gekozen door imams, moefti’s en hoogleraren in de theologie.”

Moeten we daaruit concluderen dat er een tendens is om Diyanet verder van de staat af te plaatsen? „Ja, dat zou je kunnen zeggen, maar ook voordien waren wij vrij in ons functioneren. Ambtenaren en politici mogen zich niet in religieuze zaken mengen. In de nabije toekomst zullen staat en religie in Turkije wellicht sterker gescheiden zijn. Daarvoor is echter nodig dat er bij brede lagen van de bevolking een gezonde kennis van de godsdienst aanwezig is. Anders is het risico groot dat allerlei gevoeligheden worden opgerakeld en dat mensen radicaliseren. In het verleden is de godsdienstvrijheid vaak misbruikt.”

Is hier ook niet in het geding dat de islam geen eigen organisatie kent? Er bestaat geen islamitisch Vaticaan, maar ook geen generale synode. Bardakoglu wijst erop dat de islamitische godsdienst in hoge mate een persoonlijke zaak is. Die hangt niet aan een organisatie zoals in de christelijke kerk. Imams en moefti’s zijn niet zo belangrijk. De betekenis van islamitische geleerden is veel groter.

Wanneer de islam meer zelfstandigheid zou krijgen, is het dan denkbaar dat er een scheiding komt tussen meer conservatieve moskeeën en imams en meer verlichte? „In Turkije wordt de godsdienst sinds jaar en dag op een moderne manier geïnterpreteerd. Turkije richt zich op Europa. Wel is er verschil in kleur tussen de theologische faculteiten. Afhankelijk ook van de regio. In de grote steden is moderniteit meer voor de hand liggend.”

Bardakoglu verwacht dat de conservatieven zich in de loop van de tijd bij de gematigde hoofdstroom zullen aansluiten. Op de vraag of hij zichzelf ziet als een liberale of als een conservatieve moslim, geeft hij geen rechtstreeks antwoord. „Ik vind dat de religie in elke eeuw opnieuw moet worden uitgelegd. We kunnen de godsdienst niet veranderen, maar wel onze beleving daarvan. Wij moedigen de moslims altijd aan om hun godsdienst te verstaan overeenkomstig de omstandigheden waarin ze leven. Bijvoorbeeld als het gaat om de gelijkheid van man en vrouw.”

Zijn in de toekomst ook vrouwelijke imams mogelijk? „Traditioneel hebben wij die niet. Ik kan daar niets over zeggen. Wel zullen we de komende maanden vrouwelijke assistent-moefti’s benoemen.”

Diyanet benoemt ook imams in het buitenland. Is dat normaal? „Wij zenden imams naar Holland en andere landen om het moderne verstaan van de islam in Europa te bevorderen en de verhoudingen te verbeteren. We willen de integratie van moslims in de Europese maatschappij bevorderen. Als wij geen imams sturen, dan doen anderen dat. Die willen de radicalisering bevorderen en exploiteren de religie voor hun economische en politieke doeleinden.”