Mensen die in krachtige termen duidelijk maken wat er mis is, en ons vertellen hoe de crisis bezworen kan worden. Mensen op wie we kunnen rekenen als er echt iets aan de hand is. We zoeken hen in de politiek, als we nadenken over de vraag op wie we gaan stemmen. We zoeken hen in de top van het bedrijfsleven. En op tal van andere terreinen.

Het is goed om eens na te denken over onze grote verwachtingen van deze sterke leiders. Zijn ze reëel, en vanwaar onze sterke behoefte? Wat doen onze torenhoge verwachting en bewondering eigenlijk met de leidinggevenden zelf?

Een aantal jaren geleden schreef professor Jaap van Ginneken een boek over wat hij ”de psychologie van de macht” noemt. Van Ginneken komt tot de conclusie dat er iets met mensen gebeurt als ze in het centrum van de macht terechtkomen en door een breed publiek bewonderd worden. Hij ziet een grote psychologische verandering bij hen optreden. Leiders verliezen niet alleen het contact met hun achterban, maar ook met zichzelf, aldus de schrijver.

Het ontluisterende boek, getiteld ”Verleidingen aan de top”, is onderbouwd met zeer concrete voorbeelden van tal van westerse regeringsleiders. Uit Van Ginnekens onthullingen blijken grote misstappen op het gebied van machtsmisbruik, verslaving, zelfoverschatting en seksuele ontsporing. Hij gebruikt de veelzeggende benaming ”het Batseba-syndroom”.

Wie de krant goed leest, ziet met grote regelmaat gebeurtenissen langskomen die naadloos passen in dit rijtje. Er komen wereldleiders in het nieuws met misstappen of schandalen die voor een belangrijk deel overeenkomen met de onthullingen in het boek.

We kunnen verontwaardigd zijn over de misstappen van grote leiders, en haastig op zoek gaan naar waardige vervangers. We kunnen omgekeerd ook onze lessen hieruit trekken. Blijkbaar zijn wij als mensen niet geschikt om als verlosser der mensheid te fungeren. En is het zodoende de hoogste tijd om onze hoge verwachtingen te gaan bijstellen.

Het psychologische mechanisme dat optreedt bij deze grootschalige bewondering functioneert natuurlijk niet alleen in de politiek. Het functioneert net zo goed in de kerk. Wie kent niet namen als Bill Hybels, Mark Driscoll en Ravi Zacharias, vanuit Amerika. Zij werden bekend vanwege hun bijzondere capaciteiten als voorganger of apologeet. En hun val was groot.

En soms verschijnt ook in Nederland een onthulling of biografie die ons laat schrikken. Ineens blijkt dat er iets gebeurt wat we nooit hadden verwacht. Zeker niet van hem of haar! Toch zou je heel concreet kunnen zeggen dat iedereen die massaal bewonderd wordt vergelijkbare risico’s loopt. We zijn hiervoor niet geschikt. Ook niet als we een keurig pak dragen en ons dagelijks bezighouden met theologie.

Leidinggevenden of mensen met opvallende capaciteiten lopen allemaal het risico om verstrikt te raken in dit web. Met alle gevolgen van dien. En ook wijzelf behoren tot die risicogroep zodra we geconfronteerd worden met veel macht, invloed of bewondering. Maar met beide benen op de grond sta je nog altijd het stevigst.

Er is maar één alternatief en dat is de weg van dienstbaarheid. Dit betekent een sterke relativering van de eigen rol, een duidelijk roepingsbesef en oog voor het welzijn van de omgeving. Een dienstbaar leider zet niet zichzelf in het centrum, maar de mensen die het echte werk hebben verricht.

De zwarte predikant Martin Luther King probeerde dit in de vorige eeuw te praktiseren. Hij was bereid om in zijn strijd tegen onrecht het prijskaartje hiervoor te betalen. Hij werd doelwit van een enorme haat en tegenstand en bracht langdurige perioden door in de gevangenis. Het kostte hem uiteindelijk zijn leven. Van hem zijn de woorden: „Everybody can be great, because anybody can serve. You don’t have to have a college degree to serve. You only need a heart full of grace. A soul generated by love.”

De auteur is docent en contextueel therapeut.