Dat stelt prof. dr. J. P. Wils, hoogleraar theologische ethiek aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen. Dr. Wils, die ook directeur is van het centrum voor ethiek aan de universiteit van Nijmegen, heeft een boek geschreven over sacraal geweld. Het boek verschijnt over enkele weken. Vanavond is hij een van de sprekers bij een publieksdebat over religie en geweld in Den Bosch.

In zijn boek komt Wils tot de conclusie dat er een wezenlijk verband is tussen religies en geweld. „Als je ervan uitgaat dat religies ordening proberen aan te brengen tussen het heilige en het profane, dan is het voor die religies soms ook nodig de instituties te beschermen. Daarmee is natuurlijk absoluut geen moreel oordeel gegeven, maar als we eerlijk naar de geschiedenis kijken dan kunnen we dit ook niet ontkennen.”

Wils verwijst niet alleen terug naar de geschiedenis van jodendom, christendom of islam, maar weet ook dat in het oude Griekenland mensenoffers gebracht werden. „Dat is allemaal minder bekend, maar het maakt wel duidelijk hoe essentieel dit onderdeel voor welke religie dan ook is.”

Volgens de hoogleraar is het geen oplossing om te stellen dat in iedere religie wel enige waarheid zit om zo vreedzaam naast elkaar te kunnen leven. „Dat is me allemaal veel te gemakkelijk. Ik geloof er ook niet in, want waarom zou je dan nog een bepaalde religie aanhangen? Ook denk ik dat het in sommige gevallen veel te hoog gegrepen is om te komen tot een dialoog tussen de verschillende religies. Het is al heel wat als men een soort uiterste restrictie in acht neemt. Zo van: ik geloof heilig dat mijn overtuiging de ware is, maar ik ben niet de instantie die het laatste oordeel kan geven.”

Dus mogen we, volgens u, niet zeggen: „Het christendom is de enig ware godsdienst”?
„Niemand hoeft van zijn eigen, heilige overtuiging af te gaan. Wel mag, denk ik, van iedere religie een uiterste restrictie gevraagd worden. Zo van: ik geloof dat dit waar is, ik ben daarvan overtuigd, maar ik kan niet door de ogen van God kijken en ik kan niet op Zijn stoel gaan zitten. De finale, de ultieme openbaring is er niet voor ons mensen. Als wij een uitspraak doen over God, dan zijn dat geen goddelijke uitspraken.”

De Bijbel is voor veel christenen het Woord van God.
„Dat weet ik, maar blijft staan dat wij ook dan moeten zeggen: ik ben zelf niet de instantie die dat totaal en finaal kan legitimeren. Een uitspraak over de openbaring is geen uitspraak van de openbaring. Ik begrijp dat het niet altijd makkelijk is dat verschil te maken, maar je moet, volgens mij, wat dat betreft, ontsnappen aan je eigen huid. Doen we dat niet en leggen wij, met onze religie, de waarheidsclaim in ultieme zin, dan hebben we een probleem. Vroeger speelden de botsingen tussen religies zich af tussen verschillende culturen. Nu, met onze multiculturele samenleving, zijn die botsingen er binnen de cultuur. Ik ben ervan overtuigd dat, wanneer we niet die laatste restrictie maken, onze cultuur die botsingen op een bepaald moment niet overleeft.

Overigens: met die restrictie, die humaniserende factor van religie, is prima te leven. Heel veel christenen ervaren het op deze manier.”

De moord op Theo van Gogh is ook een uiting van religieus geweld. U spreekt van een uiterste restrictie die nodig is bij religies, maar Van Gogh kende ook niet veel restricties.
„Laat ik vooropstellen dat ik deze moord in alle opzichten scherp en fel veroordeel. Dit mag nooit. Maar als we het hebben over grenzen, dan is wel duidelijk dat deze man weinig grenzen kende. Je mag volgens mij alles zeggen, maar je mag niet alles op alle manieren zeggen. Het kan niet zijn dat er geen enkele grens is aan het respect, aan de beleefdheid en het fatsoen. Dat ontbrak hier absoluut.

Nogmaals, daar is de moord zeker niet mee goed gepraat. Maar het gaat me erom dat we helder krijgen waar de grenzen liggen, willen we in onze cultuur op een goede manier naast elkaar kunnen samenleven.”

U hebt onderzoek gedaan naar religies en geweld. Als u moet kiezen tussen jodendom, de islam en het christendom, welke religie is volgens u dan het gewelddadigst?
„Ik vind het te gemakkelijk om deze vraag uit de weg te gaan. Maar het is wel heel moeilijk hier een goed antwoord op te geven. Toch zou ik ervoor kiezen om te zeggen dat het jodendom het minst gewelddadig is. De geschiedenis van christendom en islam wordt gekenmerkt door een zee van bloed. Dat heeft ongetwijfeld ook te maken met het feit dat het jodendom geen missionaire godsdienst is, in tegenstelling tot christendom en islam.

Als ik tussen die laatste beide godsdiensten moet kiezen, wordt het moeilijker. Wel is helder dat de Verlichting de factor geweld in het christendom voor een zeer belangrijk gedeelte heeft geneutraliseerd.”