Zo’n extra wet is nodig, omdat het gerechtshof de toepassing van de noodwet waarop de avondklok nu is gebaseerd, de Wet bijzondere bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg), vrijdag wellicht definitief verbiedt. Dinsdag deed de voorzieningenrechter dat al, maar na een spoedschorsingsverzoek schortte het hof de uitvoering van die uitspraak tijdelijk op.

Valt het hof de voorzieningenrechter bij dan komt de huidige ministeriële regeling die bepaalt dat er tot 3 maart om 4.30 uur een avondklok van kracht is te vervallen. Justitieminister Grapperhaus nam daarom het zekere voor het onzekere en zette deze week met grote spoed een vervangende wet in elkaar. Na de Tweede Kamer moet ook de Senaat die nog goedkeuren. Vrijdag komen de senatoren daarvoor bijeen.

Bij de steun voor het kabinet ging de VVD donderdag in het Tweede Kamerdebat voorop. „We hebben momenteel niet één, maar twee levensbedreigende epidemieën in Nederland”, schetste woordvoerder Jeroen van Wijngaarden van de partij. Alleen met een pakket maatregelen, waar de avondklok onderdeel van is, is volgens hem te voorkomen dat ‘de dijk van de gezondheidszorg’ doorbreekt wanneer ‘de te zware vrachtauto van de Britse virusvariant’ daar over rijdt. „Veel spoedeisender kun je het niet krijgen”, aldus Van Wijngaarden.

Ook de coalitiepartijen CDA, D66 en ChristenUnie boden steun, zij het dat zij een iets kritischer toon aansloegen. Zo bedongen CDA en D66 met steun van een Kamermeerderheid dat in de extra wet een concrete termijn moet worden gesteld. Mocht het kabinet na 2 maart besluiten nog langer voor een avondklok te kiezen dan kan dat hooguit voor de duur van drie weken zijn.

D66-woordvoerder Maarten Groothuizen probeerde Rutte zover te krijgen dat hij zou toegeven dat de keus voor de Wbbbg een ongelukkige was. Volgens Groothuizen kan het niet anders of het kabinet moet zich dat inmiddels ook realiseren, anders had het niet met stoom en kokend water een vervangende wet opgetuigd. Rutte maakte echter duidelijk er nog steeds vertrouwen in te hebben dat het hof de uitspraak van de voorzieningenrechter vrijdag, of de dagen daarna, van tafel veegt.

Op de VVD na spoorden alle partijen Rutte verder aan te bevestigen dat de extra wet, mits goedgekeurd door de Eerste Kamer, voortaan de basis voor de avondklok zal zijn én dat de Wbbbg dan wordt ingetrokken. Zover wilde Rutte nog niet gaan. Een mogelijk gevolg van het intrekken zou namelijk kunnen zijn dat alle avondklokboetes die op basis van de Wbbbg al zijn uitgedeeld onwettig zijn.

Justitieminister Grapperhaus maakte het nog bonter. Hij zei niet te kunnen onderschrijven dat de extra wet een betere basis biedt dan de Wbbg. Daarmee liet hij op papier de mogelijkheid open dat de hele spoedprocedure achteraf wellicht voor niets blijkt te zijn gevolgd.

Dat laatste ging ook CDA-woordvoerder Chris van Dam te ver. Hij dwong Grapperhaus uit te spreken dat die nieuwe wet in elk geval „het baken” is waar het kabinet op wil koersen; een eis waaraan de minister gevolg gaf. Daarmee was de kou uit de lucht.

Of het kabinet de huidige avondklok, die dus loopt tot 3 maart 4.30 uur, inderdaad wil verlengen, wordt volgende week duidelijk. Een kabinetsbesluit daarover wordt naar verwachting dinsdag op een persconferentie bekendgemaakt. Later die week volgt dan opnieuw een Kamerdebat.

ChristenUnie, D66 en GroenLinks zullen een mogelijk verlengingsvoorstel extra kritisch beoordelen, zo maakten de woordvoerders van deze partijen donderdag duidelijk. Volgens CU-Kamerlid Van der Graaf stond het sein zelfs op oranje. Zij haalde de Raad van State aan die in zijn advies over de extra avondklokwet liet weten dat het kabinet de proportionaliteit van de avondklok daarin maar matig had onderbouwd. Het gaat er dan om dat het kabinet inzichtelijk maakt waarom het de nadelen waar de avondklok mee gepaard gaat toch vindt opwegen tegen het effect dat ervan wordt verwacht.

Over dat effect beaamt het kabinet dat het RIVM dat nu nog niet kan berekenen, maar alleen kan schatten op grond van een model dat weergeeft hoe hoog de besmettingsgraad zonder maatregelen zou zijn geweest. Tot dusver ging het instituut ervan uit dat de avondklok en het dringende advies om maximaal één gast per dag te ontvangen samen het aantal nieuwe besmettingen met 10 procent laten dalen. In het nieuwste OMT-advies staat echter ook dat de onzekerheidsmarges te breed zijn om een definitieve conclusie te kunnen trekken.

Volgens Van der Graaf speelt de geschatte reductie van 10 procent een te grote rol en moet het kabinet volgende week „op detailniveau” helder maken dat de avondklok de psychosociale schade die jongeren, eenzamen en andere kwetsbare groepen erdoor oplopen, rechtvaardigt. Bij de stemmingen over de extra wet bezorgden VVD, CDA, D66 en ChristenUnie; aangevuld met SP, PvdA, GroenLinks en 50PLUS het kabinet echter een comfortabele meerderheid.

De SGP keurt de haastige wijze waarop het kabinet de mogelijke gevolgen van de uitspraak van de voorzieningenrechter al op voorhand probeert te repareren af. „Wat het kabinet betreft, is de conclusie van dit debat eigenlijk: de voorzieningenrechter zat fout”, foeterde voorman Van der Staaij. Hij vindt dat Rutte minimaal de hoger beroepsprocedure had moeten afwachten. Ook in de ogen van de SGP is de extra wet een verbetering ten opzichte van de Wbbbg. „Maar tegelijkertijd is het een reparatie van een weg waarvan je nog niet weet dat je die wilt bewandelen”, voegde hij daaraan toe. Oftewel: het kabinet had na afloop van de hogerberoepsprocedure eerst bij zichzelf te rade moeten gaan of het echt verder wil met de avondklok.

Net als ChristenUnie, GroenLinks en D66 vond ook Van der Staaij dat het kabinet bij het verdedigen van de extra wet onvoldoende had aangetoond waarom minder vergaande maatregelen niet volstaan. Maar anders dan de drie verbond hij er meteen consequenties aan: de SGP stemde tegen de wet. Wat de partij betreft, mag het kabinet die ook meteen intrekken.

De SGP stemde verder voor moties die het kabinet opriepen alle tot dusver opgelegde avondklokboetes in te trekken én die aandringen op een parlementaire enquête naar het coronabeleid, maar voor beide was geen meerderheid.