”De DNA-code gekraakt. Craig Venter en het geheim van het menselijk leven”
Auteur: James Shreeve
Uitgeverij: Het Spectrum, Utrecht, 2004
ISBN 90 274 8996 3
Pagina’s: 392
Prijs: € 24,95. „Dus als wij de mens doen, dan kunnen jullie de muis doen”, zegt dr. Craig Venter tegen de grote baas van het Humaan Genoom Project (HGP) als hij in 1998 aankondigt dat het zojuist opgerichte bedrijf Celera onder zijn leiding in recordtijd de volgorde van het menselijk DNA gaat bepalen.

De leider van het HGP is dan al jaren bezig om die klus onder te brengen bij tal van wetenschappelijke instellingen, maar echt opschieten doet het niet. In juni 2000 presenteren beide partijen in aanwezigheid van president Clinton een kladversie van het menselijk genoom. Het gezamenlijke werk van twee partijen die elkaar niet kunnen luchten of zien.

De opmerking over de muis is tekenend voor Venter, die als arrogant en loslippig bekendstaat. Dat de wetenschapper niet alleen negatieve eigenschappen heeft, maar ook een harde werker is die hart heeft voor zijn personeel, blijkt uit het onlangs verschenen boek ”De DNA-code gekraakt”. Wetenschapsjournalist James Shreeve schreef het boek over de race om het menselijk genoom, waarbij hij de geschiedenis grotendeels door de bril van Celera bekijkt. Uitgeverij Het Spectrum bracht een Nederlandse vertaling op de markt.

De beginsituatie is als volgt. Het door de overheid gefinancierde Humaan Genoom Project gaat in 1985 van start en leider dr. Francis Collins wil in 2005 de kaart van het menselijk genoom presenteren. Eind jaren negentig is er voor het oog nog weinig gebeurd en krijgt Venter de kans om met een paar honderd DNA-sequencers -machines die de DNA-volgorde automatisch bepalen- en een krachtige computer een particuliere onderneming op te richten. Venter pakt de kans met beide handen aan en slaagt erin om alle HGP-wetenschappers in een paar dagen tijd tegen zich in het harnas te jagen.

Sokken
Shreeve is een boeiend verteller en een goed uitlegger. Je hoeft geen bioloog te zijn om de boodschap te begrijpen. Dat komt deels doordat de schrijver niet alleen weergeeft op welke manier Celera de DNA-volgorde heeft bepaald. Hij richt zich juist ook op de gesprekken die mensen hebben, de hectische sfeer op de werkvloer als een foutje in een computerprogramma alles in de war dreigt te sturen en de zeilwedstrijden waaraan Venter met zijn privé-jacht deelneemt.

In de sfeertekening slaat Shreeve soms fors door. Het uiterlijk, de uitstraling en de kleding van de mensen die ook maar iets in de melk te brokken hebben -en dat zijn er tientallen- beschrijft hij tot in detail. Bladzijden lang valt te lezen hoe octrooigemachtigde Robert Millman ’s morgens voor zijn kledingkast staat en de keuze van zijn sokken laat bepalen door zijn stemming.

De schrijver is duidelijk een fan van Venter en ziet hem als de motor achter de snelle ontrafeling van het menselijk genoom. Hij maakt zeiltochtjes met hem en heeft onbeperkt toegang tot Celera, van de directiekamer tot de verdieping waar de DNA-machines 24 uur per dag zoemend hun werk doen. De bewondering heeft niet tot gevolg dat er alleen lof over zijn lippen komt. De lezer komt ook te weten dat het personeel in het begin de apparatuur maar mondjesmaat aan de praat krijgt en dat Venter met zijn flauwe grappen soms meer kwaad dan goed doet.

Venters aanpak zorgt voor een flinke versnelling van de speurtocht naar het menselijk genoom. Gevolg is dat bij de HGP-wetenschappers alle remmen los gaan en de productiviteit explosief stijgt. Na een lijmpoging door een vooraanstaand wetenschapper vindt op 26 juni 2000 de gezamenlijke presentatie van de DNA-volgorde van de mens plaats.

Gehaaste secretaresse
De beschrijving van de dagen die daaraan voorafgaan, maken veel duidelijk over de gespannen situatie. Er is een venijnige computerstoring en het personeel van Celera moppert dat er nog helemaal geen code is. Kladversie is een beter woord, de bladzijden van het ”boek van het leven” zitten lang niet allemaal op de juiste volgorde en hier en daar ontbreekt een alinea. Alsof een gehaaste secretaresse de map met documenten net voor de presentatie heeft laten vallen en snel alle papieren heeft teruggepropt. Venter beseft dat hij zijn huiswerk te vroeg inlevert, maar voelt zich daartoe gedwongen omdat de top van het Humaan Genoom Project wel zijn (al even onvolledige) code bekendmaakt.

Dat de klus in 2000 verre van zorgvuldig is geklaard, blijkt wel uit het feit dat het nog drie jaar duurt voordat de witte plekken zijn opgevuld en de wereld te horen krijgt dat het werk nu echt af is. De verworven kennis zal de komende decennia naar verwachting van grote betekenis zijn voor het doorgronden van erfelijke aandoeningen en het ontwikkelen van nieuwe medicijnen.

Geschiedenis
Op de laatste bladzijden komt Venters drijfveer om in de race het voortouw te nemen aan de oppervlakte, hoewel zijn kijk op het leven door het hele boek is te proeven. „Als je dood bent, ben je dood, daar ben ik als bioloog van overtuigd”, vertrouwt hij de schrijver toe als ze op een avond voor de kust van het eilandje St. Barts dobberen. „Met uitzondering van hetgeen je nalaat aan de geschiedenis. Dat is de enige manier waarop je na de dood voortleeft.” Venter heeft het niet nodig dat iemand tegen hem zegt dat hij geschiedenis heeft geschreven. Daar is hij zelf rotsvast van overtuigd.