”Slaap-waakritmestoornissen. Over de biologische klok, diagnostiek en behandeling”
Auteur: Marcel Smits en Wiebe Braam; serie Spreekuur Thuis
Uitgeverij: Inmerc bv, Wormer, 2003
ISBN 90 6611 189 5
Pagina’s: 80
Prijs: € 12,95. De slaap niet kunnen vatten, te vroeg wakker worden of overdag moe zijn: bekende klachten. In de zoektocht naar de oorzaken van deze klachten echter denkt men niet vaak aan een stoornis van onze biologische klok. Met onjuist gekozen therapieën als gevolg. In het boek ”Slaap-waakritmestoornissen” geven Marcel Smits en Wiebe Braam aandacht aan de rol van de biologische klok in ons dagelijks functioneren.

De biologische klok bevindt zich in een kleine hersenkern aan de onderkant van de hersenen. Deze klok is de regulator van ons 24-uursritme, met invloed op het slaap-waakritme. Mensen met slaapproblemen kunnen dan ook een stoornis in de werking van deze klok hebben. Behalve het slaap-waakritme reguleert de biologische klok ook andere ritmes van (ongeveer) 24 uur, zoals die van het rustgevende hormoon melatonine, de lichaamstemperatuur en productie van het bijnierschorshormoon cortisol. Daarom kunnen verschillende effecten optreden bij een ontregeling van het 24-uursbioritme.

Het boek ”Slaap-waakritmestoornissen”, onderdeel van de serie ”Spreekuur Thuis”, legt grote nadruk op de invloed van deze biologische klok op ons lichaam. Hoe ontstaat een verstoorde klok? De auteurs, dr. Marcel Smits (neuroloog) en drs. Wiebe Braam (huisarts) wijzen op een verkeerde instelling en op een verstoring van de werking van de klok. Een verkeerde instelling kan ontstaan door bijvoorbeeld een zogeheten vertraagd of vervroegd slaapfasesyndroom. Een verstoring van de werking kan optreden door onder andere ploegendienst, jetlag, winterdepressie, te weinig daglicht of stress.

Verder krijgt de diagnostiek van slaapstoornissen een plekje in het boek. Trefwoorden in de kantlijn, illustraties en tabellen verhelderen ook hier het geheel.

Vooral de behandeling -zonder slaapmiddelen- van slaap-waakritmestoornissen krijgt de volle aandacht. Aspecten van deze behandeling zijn licht, leefwijze, melatonine en (andere) geneesmiddelen. Bij lichte stoornissen is het volgen van bepaalde leefregels vaak voldoende, indien nodig ondersteund met slaapmiddelen zonder recept. Bij ernstiger stoornissen kunnen receptgeneesmiddelen en lichttherapie de slaap verbeteren.

Het wordt duidelijk dat licht invloed heeft op het afstellen van de biologische klok. Licht remt namelijk, via ogen en zenuwbanen, de vorming van melatonine in de hersenkern pijnappelklier. Melatonine speelt een grote rol bij de synchronisatie, de instelling, van de biologische klok.

Ook heeft melatonine een direct slaapopwekkend effect. ’s Avonds, tussen halfacht en halfnegen, start de melatonineproductie. ’s Morgens komt de concentratie weer terug op de basiswaarde. Hierdoor kunnen de biologische klok en verschillende andere ritmen zich aanpassen aan veranderingen in de buitenwereld. Daarom kan licht- of melatoninetherapie slaapstoornissen verlichten.

Ook regelmaat in het leven is een belangrijke synchronisator van de melatonineproductie. Andere aspecten van de leefwijze komen ook terug in de behandeling van in- en doorslaapstoornissen. Termen die hierbij vallen zijn bijvoorbeeld slaaphygiëne, gedachtestoptechnieken, ontspanningsoefeningen, invloed van voeding (alcohol) en het nemen van pauze overdag. Ook belicht het boek meerdere malen het mogelijke verband tussen een slaapstoornis en een depressie.

Achter in het boek is een lijst met slaapmiddelen en een adressenoverzicht opgenomen. Jammer genoeg is het boek niet altijd in staat om de lezer goed door de informatie heen te leiden. Zo is de structuur van het hoofdstuk ”Behandeling” niet al te duidelijk en valt het hoofdstuk ”Melatonine” soms in herhaling. Verder kom je bij het lezen pas gaandeweg verschillende facetten over de biologische klok tegen, zodat je voor de duidelijkheid zélf af en toe de zaken op een rijtje moet zetten.

Toch geeft het boek in boeiende, begrijpelijke en praktische taal duidelijkheid over de belangrijkste facetten van slaap-waakritmestoornissen. Duidelijk is dat de biologische klok meer invloed heeft dan gedacht.