Abel Tasman ontdekt in 1642 Nieuw-Zeeland, maar zet er nooit voet aan wal. Dat doet de Britse ontdekkingsreiziger James Cook pas in 1769. Hij gaat voor anker bij Paihia, een kleine nederzetting van oorspronkelijke Maori op het Noordereiland. Vandaag de dag ligt het er vol zeiljachten, excursieschepen en veerboten. In de verte ligt op een landtong het plaatsje Russell. „Als je niet in Russell bent geweest, heb je Nieuw-Zeeland niet echt gezien”, zeggen reisgidsen en toeristische websites. Kers op de taart in deze vroege Europese nederzetting is de pittoreske anglicaanse Christ Church uit 1835.

Hellegat

De aanwezigheid van zo veel walvissen, zeerobben, vis en vruchtbare grond trekt na Cook ruige zeelieden en pioniers uit Engeland en Schotland en uit Britse strafkolonies in Australië. De oorspronkelijke bevolking onthaalt de Europeanen gastvrij en ziet in hen afnemers van allerhande koopwaar. Hun vrouwen prostitueren zich voor drank en andere uit Europa meegebrachte spullen. Er ontstaat een drukke haven voor walvisvaarders uit het hele gebied van de Stille Oceaan: gelegenheid om voorraden in te slaan, reparaties te verrichten en bemanning te verversen. Winkels, werven, kroegen en bordelen schieten als paddenstoelen uit de grond.

Als de evolutionist Charles Darwin op een van zijn reizen met zijn schip Beagle in 1835 in Russell aan land gaat, noemt hij Nieuw-Zeeland een „hellegat van kannibalisme, moord en alle andere gruwelijke misdaden” en Russell het „Gomorra van de Stille Zuidzee.” Stomdronken walvisvaarders en robbenjagers brengen hun dagen door met zuipen, vechten en hoererij. Darwin typeert ze als „het uitschot van de menselijke beschaving.” Russell raakt de titel van eerste hoofdstad van Nieuw-Zeeland vanwege zijn slechte naam al snel kwijt aan Auckland.

Predikanten

In 1815 arriveert de Engelse zendeling Samuel Marsden in Russell en brengt het Evangelie onder lokale Maori. Er ontstaat behoefte aan een kerk en een begraafplaats. Lokale Maori verkopen grond voor dit doel, maar stellen als voorwaarde dat behalve Europeanen ook tot het christendom bekeerde Maori bij de kerk begraven mogen worden. De bouw vindt plaats in 1835, net als ook Darwin in Russell belandt. Hij en zijn bemanning betalen mee aan de bouw van de kerk. Predikanten komen per bootje uit het naburige Paihia, de diensten zijn zowel in het Engels als in het Maori.

De Christ Church staat er nog steeds. Het sobere kerkinterieur is typisch protestants, het straalt rust en eenvoud uit. Wie even verder kijkt, ziet dat op alle zitplaatsen vrolijke handgemaakte kussentjes liggen met voorstellingen van walvissen, zeerobben, pinguïns en de nationale loopvogel kiwi; maar ook van zeilschepen of de veerboot naar Paihia. Aan de buitenkant herinneren kogelinslagen in de muren nog aan de strijd die Britten en Maori hier in 1845 leveren. Op de begraafplaats vol historische graven ligt een van de Maorileiders, die in die strijd de kant van de Britse koningin Victoria koos. Hij kreeg een gedenkwaardig grafmonument.

Oudste kerk

Toeristen die van de veerboot stappen en langs de door hoge bomen omzoomde waterkant van Russell lopen, zien als eerste een oud kanon uit 1840, dat dienstdoet in een latere oorlog tegen de Maori. Even verderop staan schitterende witte houten koloniale gebouwen. Ook het plaatselijke museum, met een prachtige replica van het schip Endeavour van James Cook, trekt publiek. Het Pompallier House, een Franse missiepost uit 1841, trekt als oudste rooms-katholieke gebouw van Nieuw-Zeeland veel bezoekers.

In 1963 bezoeken koningin Elizabeth –ook de Nieuw-Zeelandse koningin– en prins Philip dit oudste gebouw en deze oudste begraafplaats van het land. Sinds een grondige restauratie in 2000 maakt Christ Church als oudste en nog als zodanig in gebruik zijnde kerk furore.

Dit is deel 2 in een tweeluik over de geschiedenis van het christendom in Nieuw-Zeeland.