Allereerst roept de pandemie op tot de vraag wat de Heere ermee wil zeggen. Deze gebeurtenis gaan niet buiten Zijn regering om, ook al ben ik terughoudend om God als de auteur ervan te zien. De Heere wil ons hiermee wel wat duidelijk maken. Over een mogelijke boodschap aan onze samenleving en cultuur heb ik vorig jaar maart al iets geschreven. Een centrale boodschap aan ons allen is dat we kwetsbaar zijn en daarmee afhankelijk van God. De pretentie van beheersing van ons leven en onze levensomstandigheden met onze middelen is doorbroken. Die les is hard voor onze samenleving, ook voor ons als kerkmensen.

Voor sommigen is dat een reden om vaccinatie af te wijzen: die wordt te zeer als de oplossing gebracht en daarmee blijkt dat we de les nog niet geleerd hebben. Deze visie bevat een waarschuwing die ik onderschrijf. Maar als daarmee de vaccinatiekwestie wordt afgedaan, is dat te kort door de bocht. Waarin onderscheidt vaccinatie, als medische techniek die beoogt ziekte tegen te gaan en sterfte en lijden te voorkomen, zich nu echt van andere technieken? Met respect voor ieders persoonlijke geloofsovertuiging op dit punt, komt mij dit isoleren van vaccinatie als selectief voor. De hele moderne geneeskunde staat in het teken van beheersing van leven en gezondheid. Omdat zorg wordt verleend door mensen, komt het mechanistische medische mensbeeld in de arts-patiëntrelatie gelukkig vaak maar beperkt tot uitdrukking. Maar het ingebakken beheersingsstreven is er niet minder om.

En waar dat goed is geïntegreerd in een goede, moreel verantwoorde zorgverlener-zorgvragerrelatie is dat veelal ook wat we willen! Ook voorstellen om de epidemie te beheersen door de goede voedingsmiddelen en eventueel gebruik van geneesmiddelen die nu –ten onrechte, zo menen sommigen– niet gebruikt worden, zijn een uiting van een beheersingsstreven. Evenals alle andere middelen, waaronder vaccinatie, zijn die afhankelijk van Gods zegen!

De geneeskunde integreert steeds meer moderne ICT en maakt ook steeds meer gebruik van ”big data”. Als er één techniek is die een greep doet naar de macht over mens en samenleving, dan wel de moderne ICT met alle sociale media en hun algoritmen. Economische titanen als Google, Facebook en Apple weten meer van veel mensen dan die zich realiseren. De macht bleek ook toen president Trump aan het einde van zijn mandaat van diverse sociale media werd afgesloten. De wereld van de globale elite heeft een chip in een vaccin (een populaire gedachte in complottheorieën) niet nodig om de bevolking te kunnen controleren; China doet het nu ook zonder. De hedendaagse financiële wereld, met al haar financiële producten, is geheel afhankelijk van en ongekend machtig door ICT. Mede door de ruimte die het neoliberale denken haar heeft gegeven – ten onrechte. Veel meer nog dan van vaccins zijn we voortdurend afhankelijk van die technieken en de financiële wereld. De cultuur die ermee gevormd is, is een bedreiging geworden voor een aanzienlijk deel van de levende natuur en daarmee voor de mensheid. In dat licht bezien is een ”great reset” (grote herstart) geen gek idee. Uiteraard is dan wel de vraag wie die uitvoert en er beter van wordt. Op dat punt ben ik allerminst gerust.

Bezinning op die moderne machtsmiddelen en hun gebruik, niet alleen in persoonlijk leven maar ook in bedrijfsmatige en politieke keuzes, lijkt me zeer wenselijk. Zeker ook in de gereformeerde gezindte, waarin heel wat ondernemers een succesvol bedrijf in ICT of ICT-toepassingen hebben (gehad). De enorme macht die deze technieken genereren voor (bepaalde) mensen heeft men niet als probleem gezien of niet voorzien. Ze maken ook veel goeds mogelijk. Maar ze verleiden heel gemakkelijk tot de dienst aan Mammon en aan Baäl. De laatste vermaning van Johannes, de apostel van de liefde, in zijn brief is: „Bewaart uzelf van de afgoden”. Hoe actueel!

De auteur is onderzoekshoogleraar op de Lindeboomleerstoel voor Ethiek van de zorg aan de Theologische Universiteit Kampen.