Slechts sinds een eeuw kent Kasteel Staverden zijn huidige verschijningsvorm, stelt architectuur- en bouwhistoricus Ronald Stenvert. „Het werd in 1905 gebouwd als een modern kasteel, mogelijk met inbegrip van enkele oudere resten”, schrijft hij in de wetenschappelijke bundel ”De Lagchende Vallei”. Deze uitgave van Geldersch Landschap & Kasteelen (280 pag.), de stichting die Kasteel Staverden beheert, belicht recent onderzoek naar de bouwgeschiedenis van een aantal kastelen en buitenplaatsen in Gelderland.

Hof

Graaf Reinoud I van Gelre (1255-1326) verleende in 1298 stadsrechten aan de nederzetting Staverden. In 1309 bevestigde de Duitse keizer deze rechten, maar tot de ontwikkeling van een stad kwam het niet, waarschijnlijk niet eens tot de bouw van een stenen huis, aldus Stenvert. „Vermoedelijk bleef het bij een agrarische bestemming in de vorm van een hof, omgeven door een slotgracht en met een ommuurde tuin. In beleningsakten uit de zestiende eeuw is geen enkele keer sprake van een huis. Vooralsnog lijkt er geen middeleeuws huis Staverden geweest te zijn.”

Waarschijnlijk werd het eerste huis Staverden rond 1660 gebouwd in de vorm van een herenhuis met vierkante paviljoens. Daar bestaan tekeningen van. Rond 1850 gaf de toenmalige eigenaar, een Amsterdamse koopman, opdracht het huis ingrijpend te verbouwen.

Rigoureus

In 1904 kwam huis Staverden in bezit van Frederik Bernard s’Jacob, burgemeester van Rotterdam van 1893 tot 1906. „Voor wij het goed betrokken, is op de fundamenten van het oude kasteel het nieuwe huis gebouwd”, vertelde zijn jongste zoon Herman Theodore in 1929 in de Nieuwe Rotterdamsche Courant.

„De verbouwing van het kasteel kan niet anders dan ingrijpend genoemd worden”, zegt Stenvert. Hij vond een advertentie uit 1905 in de Oprechte Haerlemsche Courant. „Daarin werd ten verkoop aangeboden: „Een partij Afbraak, bestaande uit: Deuren, Ramen, Kozijnen, Blinden, Zonneblinden, Balken, Richels, Schroten en Brandhout, alsmede eenige marmeren Schoorsteenmantels, enz. enz.” Hieruit blijkt dat rigoureus afscheid werd genomen van de oude inrichting. Het is aan te nemen dat het bestaande huis tot aan het souterrain werd afgebroken. Van de zeventiende-eeuwse voorganger is weinig bewaard gebleven. In het souterrain zijn aanwijzingen te vinden die resten daarvan zouden kunnen zijn.”

Aan de buitenzijde vertoont Kasteel Staverden zich volgens Stenvert nog vrijwel zoals het in 1905 gebouwd is. „Pas bij nadere beschouwing blijken er oudere elementen aanwezig, zoals op de noordoostelijke hoek de eenlaag-se aanbouw die, samen met souterrain en zolder, de vermoedelijke dienstwoning van de huismeester omvatte en waarvan de architectonische vormen op een bouw rond 1850 duiden. Ook in het interieur is de bouwfase uit 1905 dominant. Als belangrijkste bouwlaag kent de begane grond nog de meeste details uit de bouwtijd, zoals in de huidige ontvangstruimte.”

Toegang

„Staverden is geen eeuwenoud kasteel in middeleeuwse traditie, maar een modern buitenhuis met een kasteelachtig aanzien”, concludeert Stenvert. „Vanaf de stichting was Staverden al niet gedacht als een ‘echt’ kasteel, gelegen op een strategische plek met een verdedigbare functie. Het werd vooral een bezit dat toegang gaf tot de Staten van Gelderland en als jachtslot diende. Na het afschaffen van de adellijke rechten na de Franse tijd bleef enkel de functie als jachtslot over met als extra een mooie adellijke titel voor de eigenaar die inmiddels uit de rijkere burgerij kwam.”