Het aftreden van Giuseppe Conte als premier van Italië kwam dinsdag toch nog als een verrassing. Een week eerder had de Italiaanse regering een vertrouwensstemming overleefd en leek Conte vooruit te kunnen. De crisis was ontstaan doordat de kleine coalitiepartij van Matteo Renzi de stekker eruit had getrokken.

Conte bood dinsdag aan president Sergio Mattarella zijn ontslag aan. Hoe onverwachts dat was, blijkt uit het feit dat Renzi halsoverkop uit het buitenland moest terugkomen. Conte legde het bijltje erbij neer omdat de regering vreesde bij de eerstkomende stemming in de Senaat te worden weggestemd.

De bal ligt nu bij president Mattarella. Eerst legt de staatspresident donderdag en vrijdag zijn oor te luister bij de politieke fracties. Het ligt voor de hand dat Conte de opdracht krijgt te gaan zoeken naar een nieuwe en solide meerderheid op basis van de huidige coalitie. Mattarella wil geen nieuwe verkiezingen uitschrijven, net zomin als 80 procent van de Italianen, bleek deze week uit een enquête.

Achterkamertjes

Conte heeft weinig manoeuvreerruimte. Het lukt hem vermoedelijk wel een tiental afgesplitste parlementariërs en eenmansfracties achter zich krijgen. De groep heeft zich woensdag verenigd onder de naam ”Europeanisten”. Maar de steun van deze beweging is vermoedelijk onvoldoende. Een andere optie is om weer met Renzi in zee te gaan. De prijs daarvoor is hoog. Renzi wil wel, maar alleen als de plannen voor het besteden van de Europese coronagelden helemaal worden omgegooid.

Renzi kan tevreden zijn. Hij is de minst populaire politiek leider, zijn partij trekt in peilingen niet meer dan 3 procent van het electoraat en toch is hij de man die aan de touwtjes trekt. Of een nieuwe regering wordt aangevoerd door Conte is maar de vraag. Het is een publiek geheim dat Renzi van hem af wil. Conte zou te veel per decreet en via achterkamertjes regeren.

De twee grote coalitiepartijen zeggen voor 100 procent achter de premier te staan, maar aan hun standvastigheid mag worden getwijfeld. Conte is met de steun van 56 procent van de Italianen weliswaar de populairste politicus van het land, maar wat tegen hem werkt, is dat hij partijloos is. Het is best mogelijk dat een nieuwe coalitie doorgaat zonder de in Europa gewaardeerde Conte. Luigi Di Maio, de grote man van M5S, zou wel oren hebben naar het ambt.

Als het loven en bieden met Renzi niet lukt, zou de partij van Silvio Berlusconi kunnen inspringen om een zogenoemde ”Ursula-meerderheid” te vormen. Zo’n regering zou dan worden gesteund door centrumlinks, M5S en centrumrechts. Deze partijen traden ook gezamenlijk op toen in 2019 Ursula von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie werd gekozen.